ის, რაც მემამულეს აინტერესებს
რა არის ბიორაგი და როგორ გამოვიყენოთ ის?
– ბიოენერგოაქტივატორ „ბიორაგის“ საშუალებით შესაძლებელია:
1. გარემოს დაბინძურების გარეშე ბიოლოგიურად სუფთა მოსავლის მიღება;
2. მოსავლიანობის მნიშვნელოვანი გადიდება;
3. მცენარეთა განვითარების დაჩქარება, საადრეო მოსავლის აღება და დამწიფების ვადების შემოკლება;
4. მოსავლის ხარისხის გაუმჯობესება და პროდუქციაში ცილის, ნახშირწყლების, ამინმჟავებისა და სხვა ბიოორგანული ნივთიერებების რაოდენობის გადიდება;
5. მწვანე მასის გაზრდა;
6. დაავადებებისა და გარემოს არახელსაყრელი პირობების მიმართ მდგრადობის გაძლიერება;
7. სასუქების ეფექტიანობის გადიდება, რაც მინერალური სასუქების ეკონომიის საშუალებას იძლევა;
8. ნიტრატების, მძიმე ლითონებისა და რადიონუკლეიდების შემცირება სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციაში;
9. თესლების აღმოცენების უნარის გაზრდა და კალმების სწრაფი დაფესვიანება;
10. ძნელად დასაფესვიანებელ მცენარეთა ვეგეტაციური გამრავლება;
11. ფრინველთა და ცხოველთა იმუნიტეტისა და პროდუქტიულობის გაზრდა;
12. ნაყოფმსხმოიარების რამდენიმე წლით დაჩქარება.
მგონი, ეჭვს აღარ იწვევს „ბიორაგის“ სასწაულმოქმედება, მით უმეტეს, რომ ორ ათეულ წელზე მეტია (1979 წლიდან) მიმდინარეობს არა მარტო მის თვისებებზე დაკვირვება, არამედ ფერმერულ მეურნეობებში მისი წარმატებით გამოყენებაც. აი, რას წერს საქართველოს სოფლის მეურნეობის აკადემიის აგროეკოლოგიური სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრის ნიადაგის ნაყოფიერების მონიტორინგის ლაბორატორიის გამგე, სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა დოქტორი გ. გოგიჩაიშვილი:
„ჩვენ ბიოენერგოაქტივატორი გამოვიყენეთ სხვადასხვა ნიადაგურ-კლიმატურ პირობებში: ხობის, ზესტაფონის, გარდაბნის, დმანისის რაიონების სხვადასხვა სოფელში, კუმისის ტბის მიდამოებში. შედეგებმა
დაადასტურა ბიოენე-რგოაქტივატორის მაღალეფექტურობა. სიმინდის მოსავლიანობის ნამატმა შეადგინა 80%. მცენარეებს, ჩვეულებრივთან შედარებით, ძლიერად ჰქონდათ ფესვთა სისტემა განვითარებული, გამოირჩეოდნენ ტაროების სიმრავლით, სიგრძითა და სიჯანსაღით. ბიოენერგოაქტივატორით დიდი ეფექტი იქნა მიღწეული აგრეთვე გაუთოხნავ და მცირე რაოდენობის სასუქებით დამუშავებულ ნაკვეთებზე. ამ შემთხვევაში მოსავლიანობა ბევრად აღემატებოდა ორჯერ გათოხნილი და ჩვეულებრივი აგროტექნიკით დამუშავებული ნაკვეთებიდან მიღებულ შედეგებს.
ბიოენერგოაქტივატორი სოფლის მეურნეობაში სრულიად ახალი სიტყვაა, რომელიც ეკოლოგიურად სუფთა, მაღალი ხარისხის მოსავლის მიღების გარანტიაა“.
აი, რას გვირჩევს ბიოენერგოაქტივატორ `ბიორაგის~ ავტორი, ბატონი რამაზ გახოკიძე:
1. სათესლე მასალის შესამოწმებლად თესლი ჩაყარეთ სუფრის მარილის ან ამონიუმის გვარჯილის 3-5%-იან ხსნარში 5-6 წუთით. დასათესად გამოიყენეთ მხოლოდ ხსნარში ჩაძირული თესლი, რომელიც უნდა გაირეცხოს სუფთა წყლით და გაშრეს;
2. ვირუსოვანი და სხვა დაავადებების თავიდან ასაცილებლად მშრალი თესლები უნდა გახურდეს თერმოსტატში ჯერ 30-40ºჩ-ზე, ხოლო შემდეგ 45-55ºჩ-ზე 4-6 საათის განმავლობაში. კიტრისა და პამიდვრის თესლები, განსაკუთრებით მაშინ, თუ მათი თესვა გათვალისწინებულია სათბურში, დღე-ღამის განმავლობაში უნდა მოთავსდეს 30-40ºჩ-ზე, მეორე დღე-ღამის განმავლობაში 50-52ºC -ზე, ხოლო მესამე დღეს – 70-78ºC-ზე. ამის შემდეგ თესლებს ათავსებენ „ბიორაგის“ ხსნარში.
ხსნარი ასე მოამზადეთ: ამპულაში მოთავსებული სითხე გააზავეთ ეტიკეტზე მითითებული მოცულობის სუფთა წყალში ხის, მინის, პლასტმასის ან მომინანქრებულ ჭურჭელში და მოურიეთ ხის ჯოხით რამდენიმე წუთის განმავლობაში. ბიოენერგოაქტივატორის ხსნარის დამზადება შეიძლება მასალის დამუშავებამდე 1-2 დღით ადრე.
თესლი ასე დაამუშავეთ: 1. ხსნარში მუდმივი აერაციისა და პერიოდული მორევის პირობებში ათავსებენ თესლებს: სიმინდს – 24 სთ; ლობიოს – 15 სთ; სოიას – 3 სთ; მზესუმზირას, მწვანილის თესლებს – 12 სთ; ბოსტნეულ-ბაღჩეულ კულტურებს – 20 სთ. ამ ხნის განმავლობაში ჯანსაღი თესლები იჯირჯვება და იძირება, უხარისხო – ცურავს ზედაპირზე, რომელთაც აცილებენ. 1კგ სათესლე მასალას, თესლის სიმკვრივის მიხედვით, ასველებენ 0,5-1ლ ხსნარში. ხსნარიდან ამოღებულ თესლს, ცხრილზე გაფენილს, რამდენიმე საათის განმავლობაში აშრობენ 25-30ºC ტემპერატურაზე და თესავენ 24 საათის განმავლობაში. თესვის 1-2 დღით შეფერხებამ შეიძლება თესლების დაღუპვა გამოიწვიოს;
2. თესლების დამუშავება შეიძლება შესხურებითაც. 1ც სიმინდის, ხორბლის, ქერისა და შვრიისათვის საჭიროა 35 ლ სამუშაო ხსნარი (ე.ი. 10 კგ-ს დასჭირდება 3,5 ლ). თესლებს ამუშავებენ 3-ჯერ: საცრიანი სარწყავით ასხამენ 15ლ ხსნარს, კარგად ურევენ და აფარებენ ბრეზენტს. 6 საათის შემდეგ მარცვალს კვლავ ასხამენ 10 ლ-ს, ხოლო მომდევნო დღეს – დარჩენილ 10 ლ-ს. მარცვლის გაჯირჯვების შემდეგ ბრეზენტს მოაცილებენ და მარცვალს აშრობენ. მეორე დღეს მარცვალი მზად არის დასათესად. თესლის დატოვება ბრეზენტის ქვეშ 24 საათზე მეტხანს არ შეიძლება, რადგან ეს გამოიწვევს გაღივებას და გააძნელებს დათესვას.
კარტოფილის ტუბერების დამუშავება: ტუბერებს პრეპარატის ხსნარში ათავსებენ 1-1,5 საათით და შემდეგ რგავენ. ყვავილობამდე და ყვავილობის პერიოდში, სტიმულაციის ეფექტის გასაძლიერებლად, მცენარეებს ორჯერ ასხურებენ იმავე ხსნარს. ტუბერების დამუშავება შეიძლება შესხურებითაც. ხსნარის შესხურების შემდეგ ბოლქვების თხელ ფენას 3-6 დღის განმავლობაში ათავსებენ 20-22ºC ტემპერატურაზე, 80-95% ჰაერის ტენიანობისა და აქტიური ვენტილაციის პირობებში, შემდეგ კი რგავენ. აღნიშნული პროცედურის ჩატარებით მნიშვნელოვნად იზრდება მოსავლიანობაც და ხარისხიც.
კალმების დაფესვიანება: `ბიორაგით~ დამუშავებული კალმები ადვილად ფესვიანდება, თუ ისინი დროულად და სწორად არის აჭრილი. ორი სახის კალმებს აფესვიანებენ: მერქნისებრ, ანუ ერთწლიანი ყლორტის ნაწილს, და მწვანე კალამს, რომელსაც იღებენ კარგად განვითარებული გვერდითი მწვანე ყლორტებიდან. ეს კალმები წარმოადგენს სუსტად და ნახევრად გამერქნებულ დასაფესვიანებელ მასალას.
4-10 სმ სიგრძის მწვანეფოთლებიან კალმებს „ბიორაგის“ ხსნარში ათავსებენ სიგრძის ერთ მესამედზე, მერქნიან, 15-30 სმ სიგრძის, კალმებს – სიგრძის ნახევრამდე, ორ მესამედამდე ან სამ მეოთხედამდე. კალმებს ამუშავებენ მინის, ფაიფურის ან მომინანქრებულ ჭურჭელში 20-72 საათის განმავლობაში (ანალოგიურად ამუშავებენ ჩითილებს 24 საათის განმავლობაში). ხსნარის ტემპერატურა კალმების დამუშავებისას უნდა იყოს 20-25ºC. უფრო მაღალ ან დაბალ ტემპერატურაზე სასურველი შედეგი არ მიიღება.
კონკრეტული კულტურებისათვის დიდი მნიშვნელობა აქვს ოპტიმალურ დროს. ასე მაგალითად, კივის კალმების დამუშავების ოპტიმალური დროა 72 საათი, კარტოფილის ტუბერებისა – 1,5 საათი.
„ბიორაგით“ დამუშავების შემდეგ მწვანე კალმები გადააქვთ სათბურში. კალმების დარგვის საუკეთესო დროა დილა ან საღამო, როცა სიცხე კლებულობს. დარგვის შემდეგ კალმებს კარგად რწყავენ წვრილსაცრიანი სარწყავით. ყველაზე ხელსაყრელი ტემპერატურა, რომლის დროსაც კალმები ფესვიანდება, უმეტეს შემთხვევაში, 18-დან 30ºC-მდე მერყეობს.
– როგორ მოვაშენოთ ქამა სოკო?
– შინაურ პირობებში ქამა სოკოს (შამპინიონის) მოშენება შესაძლებელია სარდაფში, მიწურში, სათბურსა თუ პოლიეთილენით გადახურულ კვალსათბურებში და ღია გრუნტშიც კი, სადაც გრუნტის წყლები მიწის ზედაპირიდან საკმაოდ ღრმად არის. თხრიან 2-2,5 მ სიღრმის სარდაფს და სოკო თაროებზე ან იატაკზე მოჰყავთ; სხვა შემთხვევაში, აწყობენ 1-1,4 მ სიგანის, 20-25 სმ სიღრმისა და სასურველი სიგრძის კვალსათბურს. მისი სახურავი გაუმჭვირვალე უნდა იყოს, ამიტომ საჭიროა მისი გადახურვა ფიცრით, შეიძლება ლერწმითაც. სარდაფი უნდა ნიავდებოდეს, რისთვისაც მიწურის კედლებში გამჭოლ, მოპირისპირე სავენტილაციო ხვრელებს აყოლებენ, მათში კი დგამენ მილებს. ამ მილებს აკრავენ წვრილნასვრეტებიან ბადეებს, რათა მავნებლები არ შევიდნენ. ბოლოს კეთდება ჩასასვლელი კიბე და კარი. ამგვარ მიწურ სარდაფებში მთელი წლის განმავლობაში შესაძლებელია მოსავლის უწყვეტად აღება.
შემდეგი ეტაპია ცხენის ახალი ნაკელის შოვნა და კვალსათბურში ჩატვირთვა. ყოველ 10მ3-ზე საჭიროა 4-5 მ3, ანუ 1,6-2,2 ტ ნაკელი, რომელშიც შერეული უნდა იყოს საფენი ბზე. როცა ცხენის ნაკელს ვერ შოულობენ (რაც საუკეთესოა), მაშინ საფენად იყენებენ ძროხის (საერთოდ, მსხვილფეხა პირუტყვის), ცხვრის ან ღორის ბზეს, ან ნახერხშერეულ ნაკელს. უპრიანია, სხვადასხვა სახის ნაკელი მშრალ ადგილას დაიდგას ცალ-ცალკე გროვებად, რათა წყალი არ მოხვდეს და მისი შერევა სხვადასხვა თანაფარდობით შეიძლებოდეს.
ნაკელის უკმარისობის შემთხვევაში შეიძლება კომპოსტის გამოყენებაც, რომელიც ასე მზადდება:
I ვარიანტი: 1 ტ ბზე, 3-4 ტ ცხენის ნაკელი, 4-5კგ შარდოვანა და 60 კგ თაბაშირი.
II ვარიანტი: 1 ტ ბზე, 1,5-2 ტ ცხენის ნაკელი, 200-300 კგ ქათმის ნაკელი.
კომპოსტის მომზადებას იწყებენ საკომპოსტე მასალის შტაბელებად ფორმირებით. თითოეული მათგანის სიგანე 1,5-1,6 მ უნდა იყოს, სიმაღლე – 1,5-1,6 მ. ფერმენტაციის პროცესი სათანადოდ რომ წარიმართოს, საჭიროა შტაბელში კომპონენტების ფენებად დალაგება. მაგალითად, ბზე (20-25 სმ), ნაკელი (10-15 სმ) და შარდოვანა. დალაგებულ ფენებს კარგად ასველებენ ნასვრეტებიანი სარწყავით. თითოეულ შტაბელში 4-5 ასეთი ფენა უნდა იყოს. თაბაშირს ამატებენ ბოლო გადაზელისას.
კომპოსტის დამუშავებიდან 5-7 დღის შემდეგ შტაბელებში იწყება ფერმენტაცია – ტემპერატურა იმატებს 65-75º-მდე. ამ დროს საჭიროა კომპოსტის რეგულარული დასველება, უმჯობესია, დღეში ორჯერ. შემდგომში კომპოსტის გადაზელა ნაკელის მსგავსად ხდება.
კომპოსტის დამუშავება-დასველება და სასუქისა და თაბაშირის დამატება 2-3-ჯერ ხდება. კომპოსტისგან ერთგვაროვანი, ფხვიერი მასის მისაღებად მას ჩვეულებრივი ნაკელის ფიწლებით მიწაზე ერთ ფენად შლიან, შემდეგ კვლავ შტაბელებად ალაგებენ. დამუშავების პროცესში 1 ც ნაკელზე ამატებენ 250-300 გ ამონიუმის სულფატს და ერთმანეთში კარგად ურევენ.
თბილ ამინდში, უპრიანია, კომპოსტის გროვა, ანუ შტაბელი, გაკეთდეს მცირე ზომისა, ხოლო სიცივეში მის ზომებს ზრდიან და ტრაპეციის ფორმას აძლევენ.
შტაბელების მეორე დამუშავებას ატარებენ 5-6, ზოგჯერ 7-10 დღის შემდეგ. ამ დროს 1ც კომპოსტს ამატებენ 300-500 გ თაბაშირსა და 150გ სუპერფოსფატს. ამ პროცედურის შემდეგ ტემპერატურა შტაბელებში მატულობს 50-60º-მდე, ზოგჯერ 60-75º-მდეც კი. ასეთი შტაბელები სარდაფებში შეაქვთ და იქ ალაგებენ. თუ ტემპერატურა დაბალია, შტაბელებს მესამედაც აფხვიერებენ.
კომპოსტის მომზადებას (ფერმენტაციას), როგორც წესი, 18-25 დღე სჭირდება.
როდესაც კომპოსტი ყავისფერს მიიღებს, ამიაკის სუნი აღარ ექნება და ბზე ადვილად მოსწყდება, ეს ნიშნავს, რომ სოკოს მოსაყვანი გრუნტი უკვე მზად არის. მნიშვნელოვანი ნიშანია გრუნტის ტენიანობაც, რომელიც თბილ, მშრალ ამინდში დაახლოებით 65% უნდა იყოს. სათბურებში, რომლებიც არ თბება, ცივ ამინდში გრუნტის ტენიანობა უნდა იყოს 60%, ცივ სარდაფში – 55%. თუ ხელის მსუბუქი მოჭერით კომპოსტს წვენი გაუვიდა, ეს ნიშნავს, რომ მისი ტენიანობა 70%-მდეა; თუ ხელისგულზე მხოლოდ სისველის კვალი დარჩა, ტენიანობა 60%-ს არ აჭარბებს, თუ მსუბუქად მოჭერისას ხელისგულს ნაკელის ნაწილაკები მიეწება, ტენიანობა 50%-ია; თუ კომპოსტის გუნდა ხელისგულს ცუდად ეწებება, ეს ნიშნავს, რომ ტენიანობა 40%-ია და გრუნტისთვის არ გამოდგება.
გრუნტის მომზადების შემდეგ საჭიროა სარდაფში მისი შეტანა და დაგება. მანამდე აუცილებელია სარდაფის კარგად განიავება, ზედმიწევნით გაწმენდა-გასუფთავება და დეზინფექციის ჩატარება. სადეზინფექციოდ გამოიყენება 0,25-0,5ლ 40%-იანი ფორმალინი, გაზავებული 10ლ წყალში. 1მ2-ზე საჭიროა 0,25ლ ამგვარი ხსნარი. შესხურების შემდეგ სარდაფის კარ-ფანჯარა და სავენტილაციო მილები 2 დღე-ღამის განმავლობაში იხურება.
თუ სოკო სტელაჟების გარეშე ერთ იარუსზე უნდა მოშენდეს, დამუშავებულ კომპოსტს შლიან პირდაპირ იატაკზე, 40-45 სმ სისქეზე და ტკეპნიან მანამდე, ვიდრე ფენა 25-30 სმ-მდე დაიწევს. თუ კომპოსტი ნაკლებტენიანია, სარწყავით ზომიერად ასველებენ.
შამპინიონის მოსაყვანად აკეთებენ 0,7-0,8მ სიგანისა და 22-25 სმ სიმაღლის კვლებს.
მიცელიუმის ჩათესვა. 10-20 დღის შემდეგ, როგორც კი კვლებში ტემპერატურა 25º-მდე დაიწევს, იწყებენ მიცელიუმის ჩათესვას. საუკეთესო ხარისხისაა სტერილურ პირობებში გაზრდილი ახალი მიცელიუმი.
მიცელიუმის ჩათესვა ხდება პალოების გამოყენებით – მათი საშუალებით გრუნტს 4-7სმ-ით ასწევენ, პატარა ფოსოში მოათავსებენ 20-30გ მიცელიუმის შემცველ მასას და გრუნტს აფარებენ. მიცელიუმს თესავენ ჭადრაკულად – ერთმანეთისგან 25X25 სმ-ის დაცილებით. დარგვის ნორმაა 1 მ2-ზე 400-500 გ.
7-10 დღის შემდეგ, როდესაც მიცელიუმი ჩაიზრდება, სარდაფში ჰაერის ტემპერატურას 12-14º-მდე აყენებენ. მიცელიუმის შესამოწმებლად ფრთხილად ასწევენ ნაკელს სხვადასხვა ადგილზე – თუ მიცელიუმი დარგული ადგილის ირგვლივ 1-2 სმ-ით გაზრდილია, შედეგი დამაკმაყოფილებლად ფასდება. დათესვიდან 18-20 დღის შემდეგ, როცა მიცელიუმი 4-5 სმ-ზე გაიზრდება, ჩათესილი ადგილის გარშემო მიწას აყრიან. ამისთვის საუკეთესოა ბოსტნის სილნარი, რომელიც მანამდე ნაკელით ან ნეშომპალით იყო განოყიერებული. ასეთ მიწას, გაფხვიერებულსა და გაცრილს, აყრიან კვლებს 4-5 სმ სისქეზე; დატკეპნა არ არის საჭირო, რათა აერაცია არ დაირღვეს.
მოვლა. კვლებზე გაცრილი მიწის მობნევის შემდეგ გრუნტში ტემპერატურა 10-12º-მდე ეცემა, რაც ნაყოფიანობის მთელ პერიოდში უნდა შენარჩუნდეს. ტენიანობა უნდა შეადგენდეს 60-70%-ს (ხელის მოჭერისას ხელისგულზე სისველე არ უნდა დარჩეს). თუ ტენიანობა დაქვეითებულია (ნიადაგი მუჭში ცუდად გუნდავდება), აუცილებელია წვრილნასვრეტებიანი სარწყავით მორწყვა, 1 მ2-ზე ასხამენ 2-5ლ წყალს. არ შეიძლება წყალმა კვლის ქვედა ფენაში ჩაჟონოს, ეს მიცელიუმის ნაადრევ დაბერებასა და დაღუპვას გამოიწვევს.
მოსარწყავად 10-12º-მდე ტემპერატურის სუფთა, თბილ წყალს იყენებენ. სარდაფი რეგულარულად უნდა ნიავდებოდეს, ჰაერის ტემპერატურა – 15-17º, შეფარდებითი ტენიანობა კი 85-90% უნდა იყოს.
მოსავლის აღება. შამპინიონი მოსავალს იძლევა მიცელიუმზე მიწის დაყრიდან 15-40 დღის განმავლობაში, უფრო ხშირად კი 20-25 დღის შემდეგ, რაც მოყვანის პირობებზეა დამოკიდებული.
პირველი მოსავალი, როგორც წესი, მცირეა, დაახლოებით 5-7 დღის შემდეგ იმატებს და უცბად წყდება. ასეთი თანამიმდევრობა 5-7-ჯერ მეორდება, რის შემდეგაც ჩნდება ერთეული სოკოები. ყველაზე დიდი მოსავალი მიიღება მოსავლიანობის დაწყებიდან 20-40 დღის შემდეგ. მისი ხანგრძლივობა უფრო ხშირად სამ-ოთხ თვეს გრძელდება.
სოკოს კრეფენ, როცა ფეხსა და ქუდს შორის საბურველი იწყებს განვითარებას. მოკრეფის დაგვიანების შემთხვევაში ის იგლიჯება და ქუდი იხსნება – ასეთი სოკოები არასტანდარტულია. სოკოს იღებენ ძალიან ფრთხილად, რათა მიცელიუმი არ დაზიანდეს; ამისათვის სოკოს არ გლეჯენ, ნელ-ნელა ატრიალებენ, თითქოს ამოხრახნა უნდათო, და ფრთხილად ამოსწევენ, რათა არც ფეხი დაზიანდეს და არც მიცელიუმი. ქამა სოკო იკრიფება ყოველდღე, საშუალო მოსავალი 1 მ2-ზე 3-6 კგ-ია.
სოკოს მოყვანას გარკვეული გამოცდილება სჭირდება, მაგრამ როცა საქმეში გაიწაფებით, კარგ შემოსავალსაც მიიღებთ.
– რით გავაშენოთ ქარსაფარი ზოლი ?
– შეგიძლიათ დარგოთ კედარი. კედრის თესლის შეძენა შეიძლება ქალაქის გამწვანების სანერგეში, თუ ასეთი კიდევ არსებობს, შეიძლება ამის შესახებ უფრო დამაჯერებელი პასუხი გაგცენ მემამულეთა კავშირის თანამშრომლებმა. თუ თქვენი მიწის ნაკვეთი ურწყავია და ღმერთის იმედზე ხართ, ასეთ ადგილზე კვიპაროსების გაშენება ჯობს. თუ თქვენი მიწის ნაკვეთი სარწყავია, მაშინ ქარსაფრის გაშენება უფულოდაც შეიძლება. მოჭერით ტირიფის სწორი, 1-1,5 მ-იანი ტოტები, დარგეთ ერთმანეთისგან 3 მ-ის დაცილებით და შუაში ჩარგეთ ქაცვი. ტირიფი ყველა მდინარის ნაპირზე იზრდება, ქაცვი – მდინარე ივრის სანაპიროზე. თქვენ ერთდროულად ქარსაფარიც გექნებათ, შეუვალი ღობეც და ქაცვის უძვირფასესი ნაყოფიც. თუ ქაცვის მოსათხრელად შორს წასვლა დაგეზაროთ, მაშინ ტირიფებს შორის მაყვალი დარგეთ; არც ეს გახლავთ ურიგო ღობე, ხოლო მაყვლის ნაყოფი რომ საუკეთესოა, ეს გეცოდინებათ.
– გვაქვს ნაკვეთი წითელმიწა ნიადაგით, ანუ „აყალო მიწა“; რა სასუქი გამოვიყენოთ, რომ იგი უხვმოსავლიანი გახდეს, სად შეიძლება სასუქის შეძენა?
– ის, რასაც თქვენ „წითელმიწას“ უწოდებთ, რა თქმა უნდა, არასწორია, რადგან „წითელმიწა“ მხოლოდ დასავლეთ საქართველოსთვის არის დამახასიათებელი, ხოლო „აყალო“ იგივეა, რაც თიხა. ასეა თუ ისე, ასეთი ნიადაგი აუცილებლად მცირემოსავლიანი იქნება, მაგრამ ნუ შეშფოთდებით.
ნებისმიერ ნიადაგს 3 წელიწადში ერთხელ სჭირდება განოყიერება, თქვენი ნიადაგის ტიპს – მით უმეტეს. ერთადერთი სასუქი, რომელსაც მე გირჩევთ, გახლავთ ორგანული, ანუ ნაკელი. კარგია ტორფი და კომპოსტი, რომელიც ყველაზე უფრო ხელმისაწვდომია. რაც შეეხება ნაკელის შეძენას, მისი შოვნა შეიძლება, ხოლო ტორფი ხშირად აქვს მემამულეთა კავშირს.
– როგორ მზადდება კომპოსტი?
– კომპოსტში შესაძლოა შედიოდეს: გაფუჭებული საკვები პროდუქტები, სამზარეულოს ნარჩენები, ნახერხი, ტყის საფენი, დამპალი ჩალა, ჩამოცვენილი ფოთლები, დაქუცმაცებული სარეველა მცენარეები, ოღონდ უთესლოდ აღებული. ერთი სიტყვით, ყველაფერი, რაც გაიხრწნება.
კომპოსტი დააწყვეთ 2-4 მ სიგანის და 1-2მ სიმაღლის გროვებად. სიგრძეს არა აქვს მნიშვნელობა. აღმოსავლეთ საქართველოში გროვა თავსდება ღია ცის ქვეშ, ორმოში, ჩალაგადაფარებული, ხოლო დასავლეთში ორმო უნდა დაიცვათ ნალექისგან.
გროვისათვის ადგილი წინასწარ უნდა მოსწორდეს და მოიტკეპნოს, ზედ დაეფინოს 15-20სმ სისქის კორდის მიწა, ნიადაგის ნეშომპალა ან ტორფი, რომელსაც დაეყრება დაქუცმაცებული საკომპოსტე მასალა. ყოველი ფენა კარგად დაიტკეპნება.
საუკეთესო შედეგს იძლევა კომპოსტის გროვაში მისი წონის 1-2% ფოსფორიტის ფქვილის დამატება. გროვა დროგამოშვებით უნდა მოირწყას წყლით, წუნწუხით ან წყალში გაზავებული ფეკალური მასით, ისე, რომ კომპოსტი მუდამ ზომიერად სველი იყოს. დაკომპოსტების პერიოდში გროვას დასჭირდება 1-2-ჯერ არევა. კომპოსტი მზად იქნება 5-6 თვის შემდეგ. მისი სასუქად გამოყენება შეიძლება, როცა მთელი მასა მუქ ფერს მიიღებს.
ორგანული სასუქების შეტანა ნებისმიერი ტიპის ნიადაგში იმიტომ გახლავთ სასურველი, რომ გარდა საჭირო ნივთიერებებით მისი გამდიდრებისა, ყალიბდება ნიადაგის სტრუქტურა, რაც აუცილებელია.
– რა და როგორ დავრგოთ აივანზე ან სახლის სახურავზე, რომელსაც ბრტყელი გადახურვა აქვს?
– სახლის სახურავსა და აივანზე, ფაქტობრივად, ყველა სახის მცენარის გაშენება შეიძლება, როგორც ბალახოვანი, ისე ბუჩქოვანი და ხემცენარეების. მაგრამ ამ სიამოვნებას გარკვეული ინვენტარი და, რა თქმა უნდა, შესაბამისი თანხები ესაჭიროება. სახლის ბრტყელ სახურავზე ბაღის გაშენების პრაქტიკა დღევანდელი მსოფლიოს ყველა ქვეყანაში არსებობს, რისთვისაც სახლის მშენებლობისას საჭირო მოწყობილობას ითვალისწინებენ. ჩვენს პირობებში ყველაფერი თქვენ თვითონ უნდა მოიფიქროთ. ასე, მაგალითად, ხეები და ბუჩქები შესანიშნავად გრძნობენ თავს ძველ, გამოუსადეგარ კასრებში, ლითონისაგან შეკრულ კუბებში, ვედროებში, შესაბამისი ზომის ხის ყუთებში და ა.შ. ოღონდ უნდა გაითვალისწინოთ, რომ სახურავზე ძლიერ აჭერს მზე და მეტალის ქოთნები, კუბები, კასრები და ა.შ. აუცილებლად თეთრად უნდა შეიღებოს. განსაკუთრებით საყურადღებოა აქ გაშენებული მცენარეების წყლით მომარაგება, ყოველდღე თუ არა, ორ დღეში ერთხელ აუცილებლად უნდა მოირწყოს და შეშრობისთანავე ნიადაგი გაფხვიერდეს.
ნიადაგად გამოიყენეთ ნეშომპალით მდიდარი მიწა. კასრს ფსკერი აუცილებლად გახვრეტილი უნდა ჰქონდეს და მდინარის კენჭებით მოხრეშილი. კასრიდან დაწრეტილი წყალი უნდა გროვდებოდეს სადგამში (ისე, როგორც ქოთნის მცენარეებში) და ზედ მიდუღებული მილით წყალი იღვრებოდეს სანიაღვრეში. სხვათა შორის, ერთი ძირი ვაზისთვის ან ხემცენარის დასარგავად ძველი აბაზანაც გამოდგება, მას ხომ წყლის გამოსასვლელიც აქვს. მასში, ვაზთან თუ ხესთან ერთად, შეგიძლიათ მწვანილიც მოიყვანოთ. როცა სახურავზე ან აივანზე გასაშენებელ ხეებზეა ლაპარაკი, იგულისხმება ნაგალა საძირეზე დამყნილი ხეები. დარგვით კი შეგიძლიათ დარგოთ: ვაშლი, მსხალი, ატამი, ლეღვი, თხილი და ა.შ. სახურავზე, თუ ამისთვის საკმარისი ფართობია, იმდენი ყურძნის მოყვანა შეიძლება, რომ ღვინოც დაწუროთ.
შესანიშნავი კოინდრის მოლის აბიბინება შეიძლება სახურავზე, თუ შესაბამის ორფსკერიან, ნებისმიერი ფორმის მეტალის ჭურჭელს შეაკვრევინებთ. ანდა შეიძლება სადგამი მეტალის იყოს და რაშიც მცენარე ითესება – ფიცრისგან შეკრული.
დანარჩენი თქვენს ფანტაზიაზეა დამოკიდებული.
– გთხოვთ მიპასუხოთ, სად არის ფიჭვის ხე გავრცელებული, რა დადებითი თვისებები აქვს მას და რაში იყენებენ დღესდღეობით?
– ფიჭვი მარადმწვანე წიწვიანი ხეების, იშვიათად გართხმული ბუჩქების, გვარია ფიჭვისებრთა ოჯახში. მისი სიმაღლე 1,5 მ-დან 50-75 მ-მდეა. გვალვაგამძლე და სინათლისმოყვარული მცენარეა, დაჩრდილვას ვერ იტანს; ტყეებს ქმნის როგორც მდიდარ, ისე მწირ და ქვიან ნიადაგზე, კირქვებსა და ტორფიან ადგილებში. 10-მდე სახეობაა გავრცელებული ჩრდილო ნახევარსფეროში; საქართველოში ფიჭვის 4 სახეობა გვხვდება: კავკასიური, ანუ სოსნოვსკის ფიჭვი, ბიჭვინთის, ელდარისა და კოხის. ჩვენში თითქმის ყველგანაა გავრცელებული, უმთავრესად მთის ზედა სარტყელში. დიდ მასივებს ქმნის სამხრეთ და აღმოსავლეთ საქართველოში. თბილისის შემოგარენის გამწვანებაში არსებული წიწვიანების 99% ფიჭვია. იძლევა კარგ სამშენებლო მერქანს; წიწვი შეიცავს ეთერზეთს – წიწვის სუნის მქონე მოყვითალო-მომწვანო ფერის სითხეს, რომელიც გამოიყენება პარფიუმერიაში, ხოლო ფიჭვის კვირტები – მედიცინაში.
– სექტემბერში თუ შეიძლება რამე დაითესოს, რომ გვიანი შემოდგომისათვის მოსავალი მივიღოთ (ლაპარაკია კიტრის, პამიდვრის, ხახვისა და მწვანილის დათესვაზე); პერსპექტივაში რა ხეხილის გაშენება ჯობია?
– რაც შეეხება ბოსტნეული კულტურების თესვასა და მერქნიანების დარგვას, სექტემბერში არაფერი ითესება. 10 ნოემბრიდან 20 დეკემბრამდე შეგიძლიათ დათესოთ ნიორი.
ფოთოლცვენის დამთავრების შემდეგ დარგეთ ნებისმიერი მერქნიანი მცენარე (ხე და ბუჩქი).
– როგორ დავაყენოთ „ღვინო“ და არაყი შავი ქლიავისგან?
– არც ერთ ალკოჰოლურ სასმელს, გარდა ყურძნის დუღილით მიღებული სასმლისა, ღვინო არ ჰქვია!
თუ გნებავთ, რომ მაინცდამაინც შავი ქლიავის `ღვინო~ დააყენოთ, გამოაცალეთ კურკები, კარგად ჩაჭყლიტეთ ხის კასრში, თავი მოუკარით ან მჭიდროდ დახუფეთ, ურიეთ დილა-საღამოს. დუღილს რომ დაიწყებს, განსაკუთრებით მაშინ სჭირდება ყურადღება; დურდო ზემოთ ამოდის და ამორევით უკან აბრუნებთ. როცა დადუღდება, დურდო თავისით დაილექება კასრის ფსკერზე. ამოიღეთ წვენი, კარგად გაწურეთ, ჩაასხით ბოცაში და დაელოდეთ დალექვას. დალექვის მერე იმდენჯერ გადაიღეთ, სანამ ლექი არ მოსცილდება. ამის შემდეგ თქვენი `ღვინო~ მზად არის.
დურდოდან შეგიძლიათ მაშინვე გამოხადოთ არაყი, შეგიძლიათ წყალი დაასხათ და მოგვიანებით გამოხადოთ. გამოხდის დროს იმდენი წყალი უნდა ჰქონდეს, რომ არ მიიწვას.
– მყავს ტალღისებური თუთიყუში, დასცვივდა ბუმბული, სულ გაუშიშვლდა თავი და მკერდი. როგორ ვუმკურნალოთ მას?
– ბუმბულის ცვენის მიზეზი შეიძლება იყოს ფრინველის ცუდი ზნე. როცა ფრინველებს სრულფასოვანი ცხოველური და მინერალური საკვები აკლიათ, ისინი ერთმანეთს ჯერ ბუმბულს აწიწკნიან, ხოლო შემდეგ ხორცს. თუ თქვენი თუთიყუში მარტოა, შესაძლებელია, ჰყავდეს პარაზიტი – ბუმბულიჭამია. სანამ მთლად არ გაშიშვლებულა, მიაკითხეთ ზოოვეტერინარს. არ არის გამორიცხული, კარგი კონსულტაცია მიიღოთ აგრეთვე ზოომაღაზიასა ან ზოოპარკში. მანამდე კი გირჩევთ, გაპუტულ ადგილებზე ზეთი ან ქონი წაუსვათ.
– საჭიროა თუ არა რაიმე წამალი ან ვიტამინები ინდაურის ჭუკებისა და წიწილების გასაზრდელად?
– მემამულეთა კავშირში იყიდება აკადემიკოს რამაზ გახოკიძის მიერ მრავალწლოვანი ცდების შედეგად მიღებული ბიოლოგიური ნაერთი `ბიორაგი~, რომელიც გახლავთ ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალება წიწილებისა და ჭუკების გასაზრდელად.
– საქართველოს ბაზრებსა ან სათესლე მეურნეობებში შესაძლებელია თუ არა შევიძინო დიდი რაოდენობით გოგრის თესლი (დაახლ. 15 ტომარა წელიწადში)?
– გოგრის თესლის შოვნა საქართველოში წარმოუდგენელია. გოგრა დიდი რაოდენობით მოჰყავთ შუა აზიასა და აზერბაიჯანში. შეიძლება იქ სცადოთ მისი შოვნა.
– გთხოვთ, მოგვითხროთ კარტოფილის პლანტაციის დაავადებებზე, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაზე, როცა ყვავილობამდე მცენარე გადაიკრავს ჟანგისფერს, რაც ვრცელდება მთელ პლანტაციაზე და ყვავილობას უშლის ხელს.
– კარტოფილის იმ უამრავ დაავადებათა შორის, რაც დღეისთვის ცნობილია, საყურადღებოა 20-მდე ყველაზე გავრცელებული და განსაკუთრებით საშიში დაავადება.
ერთი უმნიშვნელო ნიშნით, რასაც თქვენ გვაწვდით, ძნელია დაავადების სახეობის დადგენა. სავარაუდოა, ეს იყოს ე.წ. ფიტოფტოროზი, ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული დაავადება. ამ დაავადების თავიდან ასაცილებლად საჭიროა:
1. სათესლე ტუბერები გაღივდეს სინათლეზე და ამის შემდეგ გადაირჩეს. 20-25 დღის შემდეგ ტუბერებზე გამოჩნდება ფიტოფტოროზის ნიშნები – მუქი ფერის ლაქები.
2. გასაღივებლად ან დასათესად გადარჩეული ტუბერების შეწამვლა ხსნარით – 2გ შაბიამანი და 10 გ კალიუმის პერმანგანატი (`მარგანცოვკა~) გახსენით 10ლ წყალში და 2ლ შეასხურეთ 100კგ კარტოფილს, ან მხოლოდ შაბიამანი – 2გ 10ლ წყალზე.
– არც ისე დიდი ხნის წინ სახლში გაჩნდა ე.წ. ხის ჩრჩილი. ნასვრეტები შევამჩნიე როგორც პარკეტზე, ასევე ხის კედლებსა და თაროებზე. გვირჩიეთ, როგორ მოვიშოროთ.
– მართლაც მერქნის დაუძინებელი მტერია ხოჭო, რომელსაც რკილი ჰქვია. არსებობს ბინის რკილი, რომელიც აზიანებს ხის კედლებსა და იატაკს; ავეჯის რკილი – აზიანებს ავეჯს, ხის ჩარჩოებს, იატაკს; ხორბლის რკილი – აზიანებს ხორბლის ნაწარმს, წიგნებს და სხვ. ეს მცირე ზომის ხოჭო, რომლის სიგრძე 2-დან 8 მმ-მდეა, პირდაპირ მტრად მოგვევლინა, რადგან მისი მოსპობა საკმაოდ შრომატევადია და ხშირად უშედეგოც. არადა, არსებობს მრავალი საშუალება მის მოსაშორებლად: ვაზელინის ზეთი; 3 წილი სკიპიდარისა და 1 წილი ნავთის ნარევი; შეიძლება აგრეთვე ბენზინში გახსნილი ნაფტალინის გამოყენებაც. ამ საშუალებებით შეიძლება დაზიანებული ადგილების გაწმენდაც და ხოჭოსგან დახრულ ნასვრეტებში მათი შესხურება შპრიცით, რის შემდეგაც უნდა ამოილესოს უნივერსალური ან ჩვეულებრივი ფანჯრის მინის საგოზავით, პარაფინით, ცვილით. 2-3 კვირის შემდეგ ასეთი პროცედურა გაიმეორეთ, ერთი თვის შემდეგ შეამოწმეთ ხოლმე რეგულარულად, ხომ არ გაჩნდა ახალი ნასვრეტები.
გახსოვდეთ
რკილის წინააღმდეგ ბრძოლის საუკეთესო საშუალებაა პროფილაქტიკური ღონისძიებები: პირველ რიგში, ხშირად გაანიავეთ ბინა, ასევე ხშირად გაწმინდეთ ავეჯი, იატაკი, ხის ჩარჩოები სკიპიდარის შემცველი მასტიკით.
საუკეთესო საშუალება, რომლითაც შეგიძლიათ დაამუშაოთ რკილისგან დაზიანებული მერქანი, გახლავთ ვაზელინის ზეთი, მით უმეტეს, არც სპეციფიკური სუნი აქვს და არც ცეცხლსაშიშია.
– მაღაზიაში ვიყიდე იონჯის თესლი, დავთესე და ამოვიდა აბრეშუმასთან („ჭლექი“) ერთად. ამბობენ, თესლი გასაწმენდი იყოო.
– აბრეშუმა ერთ-ერთი ყველაზე საშიში, საკარანტინო პარაზიტი სარეველაა. პარაზიტობს სამყურაზე, იონჯაზე, სელზე, წიწაკაზე, თამბაქოზე, კარტოფილზე, ჭარხალზე, ცერცველაზე, ხახვზე და სხვ. გვხვდება სარეველა მცენარეებზეც. მრავლდება თესლითა და ღეროს ნაწილებით. თესლი გაღივების უნარს ინარჩუნებს 10 წლამდე. პატრონ მცენარეს (რომელზეც პარაზიტობს) ეკვრის ხვიარა ღეროზე განლაგებული მისაწოვრებით და იკვებება მის ხარჯზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ დედამიწაზე. საქართველოში ფართოდ არის გავრცელებული: ევროპული, სამყურას, წიწაკისა და ამერიკული აბრეშუმა. საქონლის საკვებში მოხვედრილი აბრეშუმა ცხოველებს უღიზიანებს საჭმლის მომნელებელ ორგანოებს.
თქვენს ნაკვეთში მოზარდი სარეველა არის ე. წ. სამყურას აბრეშუმა, რომელიც პარაზიტობს მხოლოდ პარკოსან მცენარეებზე. ყვავილობს ივნისიდან დაწყებული, მთელი სავეგეტაციო პერიოდის განმავლობაში. ერთი მცენარე იძლევა რამდენიმე ათას ცალ თესლს.
მის წინააღმდეგ ბრძოლის საუკეთესო საშუალებაა სათესლე მასალის შემოწმება, რათა არ გაგვეპაროს უცხო თესლი – ამ შემთხვევაში, აბრეშუმასი. ამისათვის სათესლე მასალას ატარებენ ცხრილებში. აბრეშუმას თესლი ძალიან წვრილია და ადვილად მოსაცილებელი.
თუ მაინც გაჩნდა სარეველა, ყვავილობამდე უნდა ჩაიხნას ღრმად. უნდა განადგურდეს ირგვლივ არსებული სარეველა მცენარეები, რომლებზეც პარაზიტობს აბრეშუმა. შეიძლება ნათესარის ცეცხლით განადგურებაც.
თუ ფხიზლად არ იქნებით, ვერ მოიცილებთ ამ აბეზარ პარაზიტს.
– გთხოვთ, მოგვაწოდოთ მცირეოდენი ინფორმაცია ბამბის კულტურის შესახებ.
– ბამბა ერთ-ერთი ძირითადი ტექნიკური კულტურაა.
ბალბისებრთა ოჯახის ამ გვარში გაერთიანებულია 35 სახეობა, მათ შორის 5 კულტურულია. გავრცელებულია 50-ზე მეტ ქვეყანაში. ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნებიდან მოჰყავთ შუა აზიის რესპუბლიკებში, აზერბაიჯანში, სამხრეთ უკრაინაში, მოლდავეთში, კრასნოდარისა და სტავროპოლის მხარეებში.
ბამბის თესვა-მოყვანას მისდევდნენ საქართველოშიც, კერძოდ გარდაბნისა და მარნეულის რაიონებში, ივრის ნაპირებსა და ალაზნის ველზე.
ბამბა მრავალწლოვანი მცენარეა. კულტურაში აწარმოებენ, როგორც ერთწლოვან მცენარეს, ამრავლებენ თესლით. ჩვეულებრივ პირობებში ბამბის კულტურა წარმოადგენს 1-1,4მ-ზე მეტი სიმაღლის ბუჩქს, აქვს მსხვილი ყვავილები. მცენარის ნაყოფში, როგორც კოლოფში, გამოხვეული თეთრი ბოჭკო და 20-40 თესლია მოთავსებული. ბამბა ვეგეტაციის პერიოდში საჭიროებს 5-7 რწყვას. ზრდის ოპტიმალური ტემპერატურაა 25-30ºჩ; 0ºჩ-ზე დაბალ ტემპერატურაზე იღუპება. საუკეთესო მოსავალს იძლევა ცხელ და უღრუბლო ამინდში, რა თქმა უნდა, სისტემატური რწყვის პირობებში.
ბამბის ბოჭკოსგან მზადდება: ქსოვილი, ტყავი, რეზინი და სხვ. თესლიდან ხდიან ზეთს, რომელსაც კვების მრეწველობასა და ტექნიკაში იყენებენ, ხოლო გადამუშავებულ ნარჩენებს – ცხოველთა საკვებად.
– სექტემბერში გადაჭრილ ლიტრ-ნახევრიან პლასტმასის ბოთლებში ჩავყარე მიწა და ჩავთესე კედრის კაკლები, სულ 10 ცალი. პირველი კედარი აპრილის თვეში ამოვიდა, მაგრამ 5 დღეში გაშავდა, ჭკნობა და ლპობა დაიწყო. მეორე კედარი ივნისის ბოლოს ამოვიდა, მანაც 10 დღეში დაიწყო გაშავება. ზოგიერთი ამოვიდა და უცბად დალპა. მიწით სავსე ბოთლები, სადაც კედარი მითესია, გარეთ აივანზე დგას. მზე მთელი დღის განმავლობაში ასხივებს, მორწყვით საღამოობით ვრწყავ. არ ვიცი, რისი ბრალია, რომ ვერც ერთი ამოსული კედარი ვერ გავახარე.
გთხოვთ, გვირჩიოთ, როგორ გავახაროთ კედარი ოთახის პირობებში? მსურს აგრეთვე კედრისა და წაბლის დათესვა პარკებსა და თბილისის ზღვის მიდამოებში. მაინტერესებს, შეძლებს თუ არა დათესილი კედარი და წაბლი აღმოცენებასა და განვითარებას? რამდენ წელიწადში აღწევს 1 მეტრ სიმაღლეს კედარი და წაბლი? ოთახში დავთესე აგრეთვე ორი ცალი წაბლი, ორივე ამოვიდა და კარგადაც იხარა.
– ნებისმიერი თესლის ჩათესვა უმჯობესია ხის ან თიხის ქოთანში, რომელიც ყვავილებისთვის არის გათვალისწინებული, პოლიეთილენის ჭურჭელშიც შეიძლება ჩათესვა, ოღონდ აუცილებლად უნდა გაუხვრიტოთ ძირი და მიწის ჩაყრამდე ნახვრეტს ქვა ან კრამიტის ნატეხი დააფაროთ.
ბაღ-პარკებში მცენარეების თესვა ადგილობრივი დირექციის თანხმობის გარეშე არ შეიძლება იმიტომ, რომ იქ ყველაფერი წინასწარ იგეგმება. თუ მათ შეუთანხმდებით, შეიძლება უფლება მოგცენ და ადგილიც მიგიჩინონ.
– მინდა გავაშენო ნაძვის ხის მცირე პლანტაცია. ტელევიზიით შევიტყვე, რომ საახალწლო ნაძვის ხეებად გამოიყენება რაჭული სოჭი, რომლის გირჩებიც ბელგიელ ბიზნესმენებს გააქვთ ევროპაში, გამოჰყავთ სათბურებში და ამარაგებენ ევროპული ბაზრის თითქმის 70%-ს.
სად შეიძლება რაჭული სოჭის თესლის შეძენა და როგორ გამოვიყვანო ნერგები?
– ეს ერთადერთი სახეობაა საქართველოში, გავრცელებულია აჭარა-იმერეთის ქედზე. საქართველოში მისი გავრცელების უკიდურესი აღმოსავლეთი საზღვარი გადის მდ. ალგეთზე, მანგლისთან. თესლს იძლევა 30-40 წლის მცენარე (კორომში უფრო გვიან – 70 წლის). ცოცხლობს 600-700 წელს. თესლი სცვივა ოქტომბერ-ნოემბერში. საჭიროა მოსწრება გირჩების ფაზაში, თორემ გირჩა იშლება და ფრთიანი თესლი იბნევა.
სოჭი ადვილად მრავლდება თესლით, 1კგ-ში 150 ათასი თესლია. თესვის ნორმაა 5-6გ 1 გრძივ მეტრზე. სოჭის ნერგი 5-6 წლამდე შეიძლება გადავრგოთ შიშველი ფესვებით, უფრო ხნიერი ნერგის შემთხვევაში კი – აუცილებლად მიწის გუნდით – ბელტით.
თესლის შენახვის ვადაა 2-4 წელი. ინახება თავდახშულ მინის ჭურჭელში. ითესება მსუბუქ თიხნარ-ქვიშნარ ნიადაგში. ნიადაგი კარგად უნდა დამუშავდეს და გასუფთავდეს სარეველების ფესვებისგან. აუცილებელია სასუქის შეტანა. ითესება ახალშეგროვილი თესლი შემოდგომით ან გაზაფხულზე. საუკეთესოა ნათესის დამულჩვა – ნიადაგის ზედაპირის დაფარვა ჩალით, ფოთლებით, ქაღალდით და ა.შ. ხოლო ცხელ ამინდში აღმონაცენებს იცავენ მზის სხივების უშუალო ზემოქმედებისაგან, ანუ უჩრდილავენ. ვეგეტაციის პერიოდში აუცილებელია მარგვლა, მიწის გაფხვიერება და, საჭიროებისამებრ, რწყვა.
სოჭის თესლის შეძენა შეგიძლიათ ყველა სატყეო მეურნეობაში, სადაც ის იზრდება. შეგიძლიათ შეუკვეთოთ რაჭის რომელიმე სატყეო მეურნეობაში, მაგალითად ონში.
– კარტოფილი გათლის დროს ხშირად მთლიანად გაყვითლებულია, თანაც შიგადაშიგ გაშავებულიც. შეიძლება მისი გამოყენება?
– არსებობს კარტოფილის ჯიში, რომლის გამოსაყენებელი ნაწილი ყვითელია. გაშავებული ნაწილები ამოჭერით და შეგიძლიათ გამოიყენოთ საკვებად.
– ცხელ ჩაიში თაფლი კარგავს თუ არა თავის თვისებებს?
– თაფლის გაცხელება 50-60 გრადუსზე დაუშვებელია, იგი კარგავს თავის საუკეთესო თვისებებს.
– მირჩიეთ, როგორ მოვსპო სახლში ბაღლინჯო.
– ბაღლინჯოს მოსასპობად ასე მოიქეცით: აიღეთ 120 გ სკიპიდარი, 120 გ ნავთი, 60გ 90%-იანი ღვინის სპირტი და 24 გ ნაფტალინი. თხევადი ნივთიერებები შეურიეთ ერთმანეთს და შიგ გახსენით წმინდად დაფხვნილი ნაფტალინი. ნაზავი შეასხურეთ ყველგან, სადაც შეიძლება ბაღლინჯომ დაიბუდოს.
– სოფელში 20 წლის წინ დარგული კაკლის ხე მიდგას, სახლის საძირკვლიდან 6 მეტრით არის დაცილებული, ძალიან დიდი გაიზარდა. მაინტერესებს, სახლის საძირკველს ხომ არ დააზიანებს?
– სახლთან ახლოს კაკლის დარგვა არ არის გამართლებული. უმჯობესია, თუ კაკლის ნერგს ნაკვეთის ბოლოში, ჩრდილოეთის მხარეს გამოუნახავთ ადგილს. სახლთან ახლოს მდგარი კაკლის ხის ფოთლები ცვივა სახლის სახურავზე და სანიაღვრე მილებში იჭედება, რაც მეტად არასასურველია.
რაც შეეხება თქვენი სახლის საძირკველს, არა მგონია, რაიმე საფრთხე მოელოდეს. თუ გეეჭვებათ, სახლისკენ მიმართული ფესვები შეგიძლიათ ჩაჭრათ.
– გთხოვთ მიპასუხოთ, სად შეიძლება შევიძინო შავი პილპილის თესლი ან მისი ნერგი? გვიამბეთ ყველაფერი შავი პილპილის შესახებ.
– უძველესი, ყველასათვის ცნობილი სანელებელი შავი პილპილი, რომლის გარეშე არც ხინკალი ივარგებს და არც შილაფლავი, ინდური წარმოშობისა გახლავთ. კულტივირებულია მრავალ ტროპიკულ ქვეყანაში, მათ შორისაა – შრი-ლანკა, ინდონეზია, ინდოჩინეთი, დასავლეთი და სამხრეთი აფრიკა, ანტილის კუნძულები, ბრაზილია და სხვ.
პილპილისებრთა ოჯახში 8(12) გვარი და 2500-მდე (ზოგი მონაცემით 1400) სახეობაა, რომლებიც ლიანების, პატარა ხეებისა და ბალახების სახით არის წარმოდგენილი. ამ ოჯახიდან ყველაზე მნიშვნელოვანია შავი პილპილი, რომელიც ბუნებრივად დღესაც იზრდება ინდოეთსა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში, 15მ-მდე სიმაღლის ტროპიკული მცოცავი ბუჩქია (ლიანა), აქვს სუსტი ღერო, გულის ან კვერცხის ფორმის ფოთლები; ისხამს მრგვალ, მოწითალო ფერის ცხარე ნაყოფს, რომელიც გაშრობისთანავე შავდება. სხვათა შორის, შავი პილპილისგან შეიძლება უმაღლესი ხარისხის თეთრი პილპილის მიღებაც. ამისათვის ნაყოფს ამწიფებენ, ვიდრე მოყვითალო-წითელი არ გახდება, შემდეგ გარეკანს აცლიან და იღებენ თეთრ პილპილს.
საქართველოში ღია გრუნტში შავი პილპილის წარმოება კლიმატური პირობების გამო შეუძლებელია, არც ორანჟერეაშია ეს კულტურა გამოცდილი. ჩვენში გავრცელებული პილპილისებრთა ოჯახის ერთადერთი წარმომადგენელი გახლავთ პეპერომია, რომელსაც დეკორატიული დანიშნულებით აშენებენ, თუმცა მის ნაყოფსაც ხმარობენ სანელებლად.
– როგორ გავსხლათ ალუბალი და ბალი?
– ყველა ჯიშის მცენარეს ინდივიდუალური მიდგომა, მათ შორის, სხვლაც თავისებური სჭირდება.
ალუბლის სხვადასხვა ფორმა არსებობს. არის ბუჩქისებური – დაბალი და საკმაოდ გაფარჩხულვარჯიანი; ზოგი ფორმა ძლიერი ზრდით ხასიათდება და ვარჯიც ჩვეულებრივი აქვს. ვარჯის ფორმები ნორმალურად ითვლება, თუ ბუჩქად მოზარდს 10-12, ხოლო ხედ მოზარდს 8-9 ტოტისგან შემდგარი ვარჯი აქვს.
როგორც წესი, ირგვება ალუბლის ერთწლიანი და ორწლიანი ნერგები. როცა ნამყენი ერთწლიანია, დარგვის შემდეგ გადაჭერით 70-80 სმ სიმაღლეზე მიწის ზედაპირიდან, თუ ორწლიანია, ცენტრალური ტოტი პირველი იარუსის ტოტებთან შედარებით 25-30 სმ-ით ზემოთ გადაჭერით.
მსხმოიარებაში შესული ალუბლის ხეების სხვლის დროს მოაცილეთ დაზიანებული და ჩახშირებული ტოტები. არ გააჭაჭანოთ ფესვზე ამონაყარები და შტამბზე მოზარდი ყლორტები.
– სჭირდება თუ არა ბალს სხვლა?
– ბალი ითვლება ძლიერ მოზარდ მცენარედ, გარბის წვერისკენ, განტოტვა კი მეტად მეჩხერია. ამიტომ პირველ წლებში უნდა შეიკვეცოს ერთწლიანი ნაზარდები, რაც ხელს შეუწყობს გვერდითი ტოტების განვითარებას.
ასაკში შესვლის შემდეგ ეჭრება ხმელი და დაზიანებული ტოტები. ამაზე მეტ გასხვლას ბალი არ საჭიროებს.
გახსოვდეთ
ყოველი ტოტის მონაჭერზე აუცილებლად წაუსვით ბაღის მალამო, რაც ხელს უწყობს ჭრილობის ადვილად შეხორცებას.
– რა რაოდენობის სოიის მიღება შეიძლება 1ჰა ნაკვეთზე?
– იყო დრო, როცა საქართველოს სოფლის მეურნეობაში ერთ-ერთ წარმატებულ კულტურად სოიაც ითვლებოდა. აი, მისი ძირითადი ჯიშები საქართველოს მიწათმოქმედებაში: იმერული, გურული, ჭიათურის, მოწინავე – 7, კოლხიდა – 4, ადრეულა – 6, სენაკისა და სხვ.
სოია საკმაოდ მაღალმოსავლიანი პარკოსანი კულტურაა, ჰექტარზე მისი მოსავალი 12,8 ცენტნერს აღწევს.
– როგორ მრავლდება ჩაის ვარდი?
– ვარდი ერთნაირი მეთოდით მრავლდება – კალმების დაფესვიანებითა და მყნობით. კალმების დასაფესვიანებლად მოჭერით დაყვავილებული ვარდის ის ტოტი, რომელზეც ყვავილი იყო. ყლორტის წვერი გადაჭერით ჰორიზონტალურად ზედა კვირტიდან 5-7 მმ-ის დაშორებით, ხოლო ქვედა ნაწილი – ირიბად, კვირტიდან 1,5-2მმ-ზე. ყლორტზე უნდა დარჩეს 7-8 კვირტი, ქვედა ფოთლებს ეჭრება ნახევარი. კალმები თავსდება წყლიან ქილაში, რომელშიც წყალი 1,5-2 სმ-ზეა. ერთ ქილაში შეიძლება მოთავსდეს რამდენიმე კალამი, ოღონდ ისე, რომ ფოთლები ერთმანეთს არ ეხებოდეს. კალმებიანი ქილა დადგით მზიან ადგილას. მუდმივად დაიცავით წყლის დონე ქილაში. 10-12 დღის შემდეგ კალმები გადაიტანეთ ღია გრუნტში, რომლის ნიადაგი ასე უნდა შეზავდეს: 0,5 წილი გადამწვარი ნაკელი და თითო-თითო წილი სილა, ტორფი და ყამირის მიწა. კალმები დარგვისთანავე კარგად მორწყეთ და შიგნიდან კირით შეთეთრებული მინის ქილები დაახურეთ. ნარგავს ტენი არ მოაკლოთ. ერთი კვირის შემდეგ დაიწყება კვირტის გაშლა და ნაზარდის გამოტანა. იმისათვის, რომ ნაზარდი შეეჩვიოს ღია გრუნტის პირობებს, დღეში 10-15 წუთით ქილები მოხადეთ. ამ მეთოდით ერთ წელიწადში გექნებათ ნებისმიერი ჯიშის ვარდის ნერგი.
ეს გახლავთ ვარდის გამრავლების ყველაზე იოლი და ხელმისაწვდომი მეთოდი.
– უწამლი საფერავის ყურძნის ჯიშებიდან რომლის მოშენებას გვირჩევდით საგარეჯოს რაიონში, გვაცნობეთ ოჯალეშის მოვლა-პატრონობის წესები.
– „უწამლი საფერავის“ ჯიში არ არსებობს. საფერავი ერთ-ერთი უძვირფასესი შავნაყოფა ვაზის ჯიშია, რომელიც საგარეჯოს რაიონში, კერძოდ ხაშმში, დიდ მოსავალსაც იძლევა და უძვირფასესი ღვინოც დგება. თქვენ ალბათ გაინტერესებთ, რომელი შავნაყოფა ვაზის უწამლი ჯიშის გაშენება სჯობს საგარეჯოს რაიონში.
ამ ბოლო ხანებში ამგვარი უწამლი ჯიში უამრავი გამოჩნდა საქართველოში – შავიც და თეთრიც, რომელთა კონკრეტული დასახელებაც, ვფიქრობთ, არავინ იცის. ვისაც ჰკითხავ, რა ჯიშიაო – უწამლს ვეძახითო, გიპასუხებს.
ერთი ჯიში, რომელსაც მტრედისფეხას ეძახიან, საგარეჯოს პირობებში კარგ მოსავალსაც იძლევა და მისი ღვინოც საუკეთესოა – საფერავისგან ძნელად გასარჩევი. როგორც ირკვევა, მტრედისფეხა უძველესი შავყურძნიანი ქართული ჯიშია, მესხეთიდან გადმოტანილი, რომელიც შეწამვლას არ საჭიროებს.
უპრიანი იქნება, თუ თქვენთვის საინტერესო საკითხზე უშუალოდ საგარეჯოელებს გაესაუბრებით.
ოჯალეში წითელყურძნიანი უძვირფასესი საღვინე ჯიშია. გავრცელებულია სამეგრელოს მთისპირა რაიონებში, როგორც მაღლარად, ისე დაბლარების სახით. შეუწამლავად ავადდება ჭრაქითა და ნაცრით. საჭიროებს საწამლი ვაზის ყველა აგროტექნიკურ ღონისძიებას. აღმოსავლეთ საქართველოში ოჯალეში ივარგებს, თუ არა, საეჭვოა.
– ამბობენ, ამბროზია ძალზე საშიში სარეველაა, მეტიც, იგი ასთმასაც იწვევსო. გთხოვთ, განგვიმარტოთ, მართლა ასეა თუ არა, და როგორ ვებრძოლოთ ამ მცენარეს?
– ავშანფოთლიანი ამბროზია ეკოლოგიურად საშიში სარეველაა. ჩვენში გავრცელებულია როგორც დასავლეთ, ისე აღმოსავლეთ საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო ნათესებში, საკარმიდამო ნაკვეთებში, ლიანდაგების, გზისპირებისა და ღობეების გასწვრივ, მიტოვებულ და დაუსახლებელ ადგილებში. ყვავილობს ივლის-აგვისტოში. მისი ყვავილის მტვერი იწვევს ძლიერ ალერგიულ დაავადებებს – თივის ცხელებასა და ბრონქულ ასთმას. მცენარის თითქმის ყველა ორგანო შხამიანია. მის მიერ გამოყოფილი ტოქსინები თავის სიახლოვეს მოზარდ კულტურულ მცენარეებს არ აძლევს განვითარების საშუალებას. ფოთლებში მწარე ეთერზეთების არსებობის გამო სარეველა მკვეთრად ამცირებს საძოვრებისა და თივის კვებით ღირებულებას; ამიტომ აუცილებელია მის წინააღმდეგ კომპლექსური ღონისძიებების გატარება. სავალდებულოა, საკარმიდამო ნაკვეთებისა და ღობის გასწვრივ სარეველის მოთიბვა ყვავილობამდე ან თესლის მომწიფებამდე. მონათიბი უნდა ამოიძირკვოს, ნარჩენები შეგროვდეს და დაიწვას. შეიძლება გამოიყენოთ ჰერბიციდებიც სპეციალიზებულ მაღაზიებში მცენარეთა დაცვის სპეციალისტთან კონსულტაციის შემდეგ.
გახსოვდეთ
სარეველა უნდა მოითიბოს ყვავილობამდე ან თესლის მომწიფებამდე, რათა თავიდან აიცილოთ ალერგიული დაავადებანი! აღსანიშნავია ისიც, რომ `მავნე ორგანიზმებისგან მცენარეთა დაცვის შესახებ~ საქართველოს კანონის თანახმად, პასუხისმგებლობა დაეკისრება იმ მიწის მესაკუთრეს, რომლის მოუვლელი საკარმიდამო ნაკვეთი საფრთხეს შეუქმნის მეზობელ საკარმიდამო ნაკვეთებს!
ავშანფოთლიანი ამბროზიის კერების გამოჩენისთანავე დაუყოვნებლივ აცნობეთ თქვენი რაიონის სურსათის უვნებლობის, ვეტერინარიისა და მცენარეთა დაცვის ეროვნული სამსახურის სამმართველოს ან სოფლის რწმუნებულს, რათა დროულად მოსპონ ეს სარეველა.
– გთხოვთ, მეტი ინფორმაცია მოგვაწოდოთ ჩაის შესახებ.
– ჩაი უბრალოდ ცხელი სასმელი კი არ გახლავთ, ბევრად მეტ სასარგებლო ნივთიერებას შეიცავს, ვიდრე დღემდე იყო ცნობილი, თუნდაც, ტანინს (იგი ჩაიში დიდი რაოდენობითაა). დიდხანს ეგონათ, რომ იგი უბრალოდ მწკლარტე, მთრიმლავ ნივთიერებას წარმოადგენდა, რომელსაც ძირითადად ტექნიკური მიზნებისთვის გამოიყენებდნენ. ფერმენტაციის შემდეგ ტანინი შესანიშნავ გემოსაც იძენს და P ვიტამინის წყაროც გახლავთ. P და C ვიტამინები ისე კარგად არის ჩაის ფოთლებში შეზავებული, რომ ფინჯან ჩაისთან ერთად საჭირო რაოდენობის სასიცოცხლო ნივთიერებებსაც ვიღებთ.
გარდა მთრიმლავი ნივთიერებისა, ჩაი შეიცავს: ალკალოიდებს, ეთერზეთებს, ამინმჟავებს, პიგმენტებსა და ვიტამინებს.
ალკალოიდებს შორის ყველაზე ცნობილია მატონიზებელი ნივთიერება კოფეინი. ალბათ ბევრმა არ იცის, რომ ჩაი უფრო მეტ და ადვილად შესათვისებელ კოფეინს შეიცავს, ვიდრე ყავა. თანაც ჩაიში შემავალი კოფეინი ტანინთან კომპლექსში უფრო მსუბუქად მოქმედებს გულ-სისხლძარღვებსა და ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე. ჩაის კოფეინს ახასიათებს ერთი შესანიშნავი თვისებაც: იგი არ გროვდება ადამიანის ორგანიზმში. უამრავ პროფილაქტიკურ და სამკურნალო ნივთიერებას – მათ შორის ანტისიმსივნურსა და ანტირადიაციულს – შეიცავს მწვანე ჩაი. ასე რომ, საკმაოდ ძველი გამოთქმა „ჩაი სიცოცხლის ელექსირია!“ – დღესაც ძალაშია!
– როგორ დავამზადოთ ყურძნის წვენისაგან უალკოჰოლო ღვინო ოჯახის პირობებში.
– ღვინოში იგულისხმება მხოლოდ და მხოლოდ ყურძნის წვენის დუღილის შედეგად მიღებული ალკოჰოლური სასმელი. ამრიგად, უალკოჰოლო ღვინო ბუნებაში არ არსებობს. თუ „ღვინისას“ გულისხმობთ – არც იმას ერქვა, როგორც ხედავთ, ღვინო.
თუ გნებავთ, რომ ღვინო დალიოთ და არ დათვრეთ, დალიეთ მცირე დოზებით – დღის განმავლობაში 100-200 გ და არასოდეს დაავადდებით გულ-სისხლძარღვთა დაავადებით. თუ გული უკვე გაწუხებთ, თავი შეიკავეთ ყოველგვარი ალკოჰოლური სასმლის მიღებისაგან და ყურძნის წვენი მიირთვით.
„ღვინისამ“ არ გაამართლა და ამიტომაც შეწყვიტეს მისი წარმოება.
– როგორ შევწამლოთ ვაზი გოგირდის შეფრქვევით ნაცრის ასაცილებლად?
– ნაცარი – ვენახის საშიში მტერია, ჩვენში ამერიკიდან შემოვიდა 1850 წელს. წამლობის გარეშე ვენახში გაწეული შრომა წყალში გადაყრილია, დროული მკურნალობით კი შეგიძლიათ მთლიანად შეინარჩუნოთ მოსავალი.
ნაცრის განვითარებას შესაბამისი ტემპერატურა და ჰაერის ტენიანობა უწყობს ხელს – ოპტიმალური ტემპერატურა 20-24ºC, ხოლო ტენიანობა – 60-80%. წინასწარ ვენახის შეწამვლას შესაბამისი საშუალებებით აზრი არა აქვს, მაგრამ დიდი ყურადღება გმართებთ, რომ მისი გამოჩენა არ გამოგეპაროთ.
ფოთოლზე თავდაპირველად ჩნდება მოთეთრო ფერის ლაქისებური ფიფქი, რომელიც ნაცარს წააგავს. ლაქები თანდათან ერთდება და, შესაძლებელია, ფოთოლი მთლიანად დაიფაროს ამ ფიფქით, შემდეგ ფოთოლი ყვითლდება და ცვივა. ავადდება ნორჩი ყლორტებიც, ხოლო შემდგომ ყურძნის მარცვალი, რომელიც მთლიანად იფარება ფიფქით, აჩერებს ზრდას და წვენის მოწოლის გამო სკდება, ხმება და გამოუსადეგარი ხდება. თუ ასეთი პროცესი მასობრივად განვითარდა, მთელი მოსავალი დაიღუპება. რა ვქნათ, როგორ მოვიქცეთ? – პირველ რიგში, ფოთლებს უნდა მივხედოთ, ნაცრის გამოჩენისთანავე დაავადებული ფოთლები შევაცალოთ, შემდეგ კი აუცილებლად შევწამლოთ. ამ ბოლო ხანებში გამოჩნდა ნაცრით დაავადებული ვენახის სამკურნალო უამრავი საშუალება (კარატანი, ბაილეტონი, ტოპსინ M, სეროცინი, ისო და სხვ.), მაგრამ ყველაზე უსაფრთხო და მეტად ეფექტურია გოგირდის შეფრქვევა.
პირველ რიგში, გახსოვდეთ, რომ შესაფრქვევად ვარგისია ძალიან წმინდად დაფქული გოგირდი, რომლის შეფრქვევაც ხდება ზურგის ან ხელის საბერვლით. გამოფრქვეული მტვერი თხელ ფენად უნდა დაეფინოს ვაზის მწვანე ნაწილებს.
მოსავლიანი ვენახის შეფრქვევა ხდება 4-5-ჯერ: პირველი – ყვავილობამდე, მეორე – ყვავილობის დროს, მესამე – დაყვავილების შემდეგ, მეოთხე – როცა მარცვალი გამონასკვულია, ანუ ისრიმობის დაწყებისას, მეხუთე კი, საჭიროების მიხედვით, ყურძნის შეთვალებამდე.
გოგირდის შეფრქვევა ტარდება უქარო მშრალ ამინდში. ყვავილობის ფაზაში გოგირდის შეფრქვევა აუცილებელია, ჯერ ერთი, იმიტომ, რომ ამ პერიოდში ნაცარი საგრძნობლად აზიანებს ყვავილებს, გარდა ამისა, შეფრქვევის დროს წარმოქმნილი მცირე ნიავი ხელს უწყობს გამანაყოფიერებელი მტვრის გადატანასა და უკეთ დაყვავილებას.
– მცხეთას რომ გავცდებით, ძეგვისკენ, ყურძენი ყველგან კარგად ხარობს, როგორც კი შევალთ სოფელ ძეგვში, ნაცრისა და ჭრაქისგან სულ მთლიანად განადგურებულია ვაზი, განსაკუთრებით „გორულას“ და „ჩინურის“ ჯიშები, ძეგვის შემდეგ ნიჩბისისკენ ვაზი უკვე კარგად არის. გთხოვთ, აგვიხსნათ ეს საოცრება. საქართველოში ყველგან ყურძნის მშვენიერი მოსავალია, ძეგვში კი ყვავილშივე განადგურდა მარცვალი.
– ჭრაქი და ნაცარი ვენახის უსასტიკესი მტერია.
რა ხდება? – თუ არც ძეგვამდე და არც მას შემდეგ ვენახი არ ზიანდება, რატომ მაინცდამაინც ძეგვში ავადდება ვაზი?! ამის თქმა და რჩევის მოცემა შორიდან, ცოტა არ იყოს, ძნელია. მე მაინც შევეცდები შეგიმსუბუქოთ გასაჭირი, როგორც ძველმა მევენახემ და პრაქტიკოსმა მეურნემ.
პირველ რიგში, უნდა იცოდეთ, რომ, თუ მოსავლიანი ვენახი გნებავთ, ის უნდა გააშენოთ ცალკე კულტურად, ბაღთან ერთად დადებითს ვერაფერს მიაღწევთ. ვენახის გაშენება ყველაზე უკეთესია სამხრეთ, სამხრეთ-აღმოსავლეთ და სამხრეთ-დასავლეთ ექსპოზიციაზე. ასეთ ადგილზე მზე ჭარბად უნათებს ვენახს, რაც ასე აუცილებელია მისთვის. იქ, სადაც მზეა, ყველაფერი ჯანმრთელია. ვაზებსა და რიგთაშორისებს შორის მანძილი აუცილებლად უნდა იყოს დაცული, ვენახში სარეველების გაჭაჭანებაც არ შეიძლება. რიგთაშორისები ისე უნდა იყოს დაგეგმილი, რომ გაბატონებული ქარი შიგ თავისუფლად მოძრაობდეს. ვაზი უნდა იყოს ღონიერი, რისთვისაც აუცილებელია ყოველ სამ წელიწადში ორგანული სასუქის შეტანა. ვაზი დროულად უნდა გაისხლას და მწვანე ოპერაციებიც დროულად ჩატარდეს. დაბოლოს, წამლობა დროულად თუ არ ჩატარდა, თქვენი შრომა წყალში გადაყრილი იქნება.
მაშ ასე, დავიწყოთ მკურნალობა იმით, რომ არ გამოგვეპაროს ვენახში თუნდაც ერთი დაავადებული ფოთოლი. იგი უნდა მოაცილოთ და დაწვათ, თუ შესაძლებლობაა, შეწამლეთ იმავე დღეს, თუ არადა, მეორე დღეს აუცილებლად.
ჭრაქისა და ნაცრის საწინააღმდეგოდ დღეს უამრავი საშუალებაა. ასე მაგალითად, ჭრაქის წინააღმდეგ გამოიყენება ბორდოს ხსნარი, კუპროზანი, ცინები, კაპტანი, არცერიდი, პოლიკარბაცინი, რიდომილი, სეროცინი, ზეპარენი და სხვ. ყველა ჩამოთვლილი პრეპარატი იყიდება მემამულეთა კავშირის მაღაზიაში და თან ახლავს გამოყენების ინსტრუქცია.
ნაცრის საწინააღმდეგოდ გამოიყენება გოგირდის შეფრქვევა, ან 1%-იანი კოლოიდური გოგირდის შესხურება შემდეგი თანამიმდევრობით: 4-5 ფოთლის განვითარებისთანავე, ყვავილობაში, ყვავილობის დამთავრების შემდეგ და ახალგამონასკვულ მარცვლებზე.
ჭრაქის საწინააღმდეგოდ პირველი და მეორე წამლობა უნდა ჩატარდეს ყვავილობამდე, მესამე – მარცვლის გამონასკვისთანავე, მეოთხე – ისრიმობის დაწყებისას (როცა მარცვალი ცოტა დამსხვილდება), მეხუთე სრული ისრიმობის დროს, ხოლო მეექვსე წამლობა ტარდება მეხუთე წამლობიდან 10-15 დღის შემდეგ. ყურძნის შეთვალების შემდეგ წამლობა დაუშვებელია.
– როდის არის ყველაზე შესაფერისი დრო კამელიის გადასარგავად?
– ნებისმიერი მცენარის გადარგვა შეიძლება შემოდგომით და გაზაფხულზე. მარადმწვანე ფოთლოვანი და წიწვიანი მცენარეები ირგვება ბელტიანად, ამიტომ კამელიის გადარგვა შეიძლება ნებისმიერ დროს, გარდა კოკრებისა და ყვავილობის ფაზისა, ოღონდ, აუცილებლად ბელტიანად, ანუ მიწიანად. მიწიანად გადარგვისას მცენარე წინასწარ მორწყეთ, თუ ღია გრუნტში გიდგათ – ამოღების დროს, ისე ამოიღეთ, რომ ბელტი არ დაუშალოთ და წინასწარ გამზადებულ ორმოში ან ქოთანში გადაიტანეთ. დარგვისთანავე მიწა კარგად მიუტკეპნეთ და მორწყეთ.
– როგორ დავრგო და მოვუარო ზამთრის პერიოდში დაფნას და როგორ დავაფესვიანო?
– დაფნის გამრავლება ყველაზე ადვილია ბუჩქის ამონაყარებით და თესლით. კალმები დასაფესვიანებლად უნდა აიჭრას აპრილში, შეიძლება ივნისის შუა რიცხვებიდან შუა ივლისამდეც. კალამი უნდა იყოს მომწიფებული, მაგრამ არა გახევებული, 6-8სმ სიგრძის. კალმებზე არსებულ ფოთლებს ამოკლებენ და რგავენ ნეშომპალა-ქვიშიან ქოთნებში. ქვედა ფენა, ანუ ნეშომპალიანი შრე, უნდა იყოს 3-4სმ, ხოლო ქვიშის ფენა – 2-3სმ. დაფესვიანების ოპტიმალური ტემპერატურა 16-20ºჩ-ია. დაფესვიანებას ესაჭიროება 1 თვე. ამის შემდეგ კალმები გადააქვთ მუდმივ ადგილას.
დაფნა არ არის დეფიციტური მცენარე და მისი ნერგის, თესლის, აგრეთვე, კალმის შოვნა არ გაგიძნელდებათ.
– როგორ შევარჩიოთ ადგილი ჭის ამოსათხრელად?
– ჭის ამოსათხრელ ადგილს მხოლოდ გეოლოგები მიგითითებენ. თუ სურვილი გექნებათ, არტეზიულ ჭას ამოგითხრიან და მუდმივად გექნებათ საუკეთესო სუფთა სასმელი წყალი.
როგორც წესი, იქ, სადაც ვირისტერფა, ისლი, ჭილი და ბაია იზრდება, გრუნტის წყალი ახლოა მიწის ზედაპირთან. მაგრამ ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ იგი სასმელად გამოდგება! – აქ დიდი სიფრთხილეა საჭირო.
– ბოლო წლებში ჩვენს რაიონში გავრცელდა პამიდვრის ნარგაობის მძიმე დაავადება. მცენარე, რომელიც სრულიად საღად გამოიყურება, დახუნძლულია ყვავილებით და ნაყოფით, მოულოდნელად ხმება ყოველგვარი წინასწარი ნიშნების გარეშე. გთხოვთ, მოგვაწოდოთ ინფორმაცია პამიდვრის ამ დაავადებასა და მასთან ბრძოლის ღონისძიებებზე.
– რა ემართება თქვენს პამიდორს, შორიდან ამის დადგენა ძნელია. თუ ამის მიზეზი რომელიმე სოკოვანი დაავადებაა, შეწამლეთ ბორდოს ხსნარით (შაბიამნისა და კირის ხსნარით).
პირველი წამლობა უნდა ჩატარდეს ჩითილების გადარგვამდე 1-2 დღით ადრე 0,5%-იანი ბორდოს ან 0,4 %-იანი კუპროზანის ხსნარით. გადარგვის შემდეგ უნდა შეიწამლოს 3-4-ჯერ პროფილაქტიკის მიზნით. თუ დაავადების მასობრივი გავრცელებაა მოსალოდნელი ჭარბი ტენიანობის, დღისა და ღამის ტემპერატურის მკვეთრი ცვალებადობის გამო, წამლობა უნდა განმეორდეს 5-7 დღეში 1%-იანი ბორდოს, 0,4%-იანი კუპროზანის ან 0,15%-იანი რიდომილის ხსნარით.
თუ მცენარეზე ბუგრია შესეული, შეწამლეთ ნივრისა და სარეცხი საპნის ნარევით, რომელიც ასე კეთდება:
0,5კგ ნიორი დანაყეთ ან გაატარეთ ხორცსაკეპ მანქანაში, გახსენით 5ლ წყალში, გადაწურეთ ნიორი, რომელიც მარლაზე დარჩება, კარგად ჩაწურეთ კიდევ 5ლ წყალში ისე, რომ მარლაზე დარჩეს ნივრის მინიმალური მასა. შემდეგ ეს ხსნარი მოათავსეთ ვედროში, გახსენით შიგ 50 გ სარეცხი საპონი (მთლიანად რომ გაიხსნას) და შეასხურეთ. შესხურება უნდა ჩატარდეს მშრალ ამინდში. ამგვარი წამლობა გადაგირჩენთ ნარგაობას.
– რკინიგზის გამწვანების ზოლში დარგული ნეკერჩხლისა და კოპიტის ერთწლიან ნერგებს შორის მინდა დავთესო ლობიო და შევიტანო ჰერბიციდი. ჰერბიციდი ხომ არ დააზიანებს ნერგებს?
– არსებობს გამორჩევითი და საერთო მოქმედების ჰერბიციდები. საერთო მოქმედების ჰერბიციდი სპობს ყველა სახის მცენარეს, მათ შორის მოზარდ მერქნიან მცენარეებსა და ბუჩქებს. ხოლო გამორჩევითი მოქმედების ჰერბიციდი აჭკნობს და ხელს უშლის განვითარებაში ზოგიერთი სახეობის მცენარეს. ეს ჰერბიციდები უნდა შეგირჩიონ იქ, სადაც მათ შეიძენთ. ისე კი, არ გირჩევთ რკინიგზის ახლოს არც ერთი მცენარის დათესვას, რადგან იქაურობა ეკოლოგიურად ძალიან დაბინძურებულია!
– რატომ არის წყაროს წყალი საუკეთესო?
– შეცდომა იქნებოდა, გვეფიქრა, რომ ყველა წყაროს წყალი საუკეთესოა! რამდენი წყაროც არსებობს, ყველა განსხვავდება ქიმიური შემცველობითა და საგემოვნო თვისებებით. დღევანდელი ეკოლოგიური პირობების გამო, როცა წვიმის წყალიც კი იმ დონეზეა დაბინძურებული, რომ საშიშია ცოცხალი ორგანიზმებისათვის, ვერ მოგცემთ პირობას, რომ ლაბორატორიული შემოწმების გარეშე წყლის სასმელად გამოყენება დასაშვებია.
სანდოა სოფლებში (განსაკუთრებით საუკუნეების მანძილზე არსებული) ხალხის მიერ საკუთარ თავზე გამოცდილი წყაროები, თუმცა არ იქნებოდა ურიგო, პერიოდულად იმ წყლების ლაბორატორიული შემოწმებაც.
1975 წელს ერთ-ერთ რუსულ ჟურნალში დაიბეჭდა ამერიკელი მეცნიერების მონაცემები, რომელთა მიხედვით წვიმის ნიაღვარი, რომელიც ქუჩებში მიედინება, ბევრად უფრო შხამიანია, ვიდრე წარმოება-დაწესებულებების კანალიზაციისა. საქმე ისაა, რომ წვიმის წყალი შთანთქავს შხამიანი მეტალების დიდ რაოდენობას, რომელსაც შეიცავს გამონაბოლქვი გაზები. გამოკვლევებით დადგენილია, რომ წვიმის წყალი ყოველწლიურად საშუალოდ 125 ტონა ტყვიასა და 15 ტონა ვერცხლისწყალს შთანთქავს. ამას დაუმატეთ სხვადასხვა ქარხნის, ატომური რეაქტორის ნარჩენები, რომლებიც წვიმის სახითაც მოდის და ბოლოს ნიადაგში ხვდება; არ არის გამორიცხული, რომ ზოგიერთ წყაროს, არტეზიულ თუ ჩვეულებრივ ჭასაც დაემატოს.
ჩვენი დედაქალაქის შემოგარენში არსებულ ძველისძველ წყაროთა უმეტესობა იმდენად მარილიანია, რომ დასალევად არც გამოდგება, თუმცა ცივი კი გახლავთ.
მდინარე ვერეს სათავეში, საიდანაც იწყება მდინარე, როგორც მახსოვს, 2-3 წყაროა, ცივი და კამკამა. ვერეს ხეობის განაშენიანებამდე, მდ. ვერეს წყალი შესანიშნავი საგემოვნო თვისებებისა გახლდათ.
ასე რომ, წყალი სასმელად ვარგა თუ არა, მხოლოდ ლაბორატორიულ პირობებში დგინდება და არა ბუნებაში, ექსკურსიაზე ყოფნის დროს.
– მაქვს ბაღი კორპუსის უკან, სადაც მიდგას ვაშლი, ალუბალი და სხვა ხილი. პირველ წამლობას ვუტარებ გაზაფხულზე, კვირტის გაშლამდე, ბორდოს 3%-იანი ხსნარით, ნაყოფი მაინც ჭიანდება და ცვივა. უნდა თუ არა შემდეგ კიდევ წამლობა, რა დროს და რამდენჯერ. ასევე მაქვს რამდენიმე ძირი ვაზი, გაზაფხულის ყინვამ გააფუჭა ნაყოფი და ფოთოლიც მოიკუჭა, როგორ ვუმკურნალო?
– ძალიან კარგი გიქნიათ, რომ ხეხილი დროულად ჩამოგირეცხავთ ბორდოს 3%-იანი ხსნარით. ეს საუკეთესო საშუალებაა სოკოვანი დაავადებების საწინააღმდეგოდ.
თქვენ რომ მოსავალს გიფუჭებთ, ეს გახლავთ ნაყოფჭამია, რომლის მოსაცილებლად აუცილებელია: ადრე გაზაფხულზე ქერქის ჩამოფხეკა-ჩამოსუფთავება, ხეზე შერჩენილი და ძირს ნაყარი დაზიანებული ნაყოფის მოცილება და დაწვა; ნიადაგის გადაბარვა მასში მოზამთრე მუხლუხების მოსასპობად; მუხლუხების მასობრივი გამოჩენისთანავე მიზანშეწონილია ხეების შესხურება აბზინდის ნაყენით ან პამიდვრის ნასხლავის ნახარშით 5 დღეში ერთხელ, რამდენჯერმე. არსებობს თანამედროვე მაღალეფექტური ქიმიური საშუალებები, რომელთა შეძენა შეგიძლიათ მემამულეთა კავშირის სპეციალიზებულ მაღაზიაში, იქ შესაბამის კონსულტაციასაც გამიწევენ და ყოველ პრეპარატს თან ახლავს ხმარების წესები.
– როგორ ამრავლებენ მანდარინს?
– მანდარინს ამრავლებენ ტრიფოლიატის საძირეზე კვირტის მყნობით, ე.წ. ოკულირების წესით. მცენარე მყნობიდან მესამე-მეოთხე წელს იწყებს ნაყოფმსხმოიარებას, რაც 25-30 წელს გრძელდება. ნაყოფმსხმოიარების საუკეთესო პერიოდი აქვს 12-13-წლიან ნერგებს.
– სად ხარობს და როგორ გამოიყენება ვერხვი სამკურნალწამლოდ?
– საქართველოში ორი სახეობის ვერხვი იზრდება, რომლებსაც მედიცინაში იყენებენ. ეს გახლავთ მთრთოლავი ვერხვი და ოფი.
მთრთოლავი ვერხვი 30 მეტრამდე სიმაღლის ხეა, მომწვანო-მონაცრისფრო ქერქით, რომელიც ღეროს ქვედა ნაწილში საკმაოდ ღრმად არის დაღარული.
ფოთლები დასაწყისში ნაცრისფერბუსუსიანია, შემდეგ კი პრიალა, კვერცხისებრ-სამკუთხა ფორმის, დაკბილული და ხეშეში.
იზრდება ზღვის დონიდან 600-2300მ სიმაღლეზე, ტყეებში, გაჩეხილ ნატყევარზე, ნახანძრალებზე, ხშირად არყის ხესთან ერთად.
გამოიყენება კვირტები, ფოთლები და ნორჩი ყლორტების ქერქი.
შეგროვების დრო: კვირტები და ქერქი გროვდება გაზაფხულზე, ფოთლები – მაის-ივნისში.
კვირტები გამოიყენება როგორც შარდმდენი, ოფლმდენი, კუჭში შემკვრელი, ანთების საწინააღმდეგო, ტკივილგამაყუჩებელი და ჭრილობის შემხორცებელი საშუალება.
ქერქის შიდა შრეს ფოთლებთან ერთად გერმანულ ხალხურ მედიცინაში ხმარობენ სპირტიანი ნაყენის სახით კუჭის დაავადებების სამკურნალოდ.
ნორჩი გათუთქული ფოთლები გამოიყენება საფენების სახით რევმატიზმის, პოდაგრისა და ბუასილის დროს, როგორც ტკივილგამაყუჩებელი საშუალება.
დააქუცმაცეთ ფოთლები, დაასხით მდუღარე წყალი, შეახვიეთ დოლბანდში და დაიდეთ მტკივან ადგილას.
– როგორ გავაშენოთ სვია?
– პირველ რიგში, უნდა იცოდეთ, რომ სვიის ჯიშზე, მისი მოყვანის ადგილსა და შემდეგ აგროტექნიკაზეა დამოკიდებული ლუდის ხარისხი. თქვენ თუ ველურად მზარდი სვიის კულტურაში შეტანას აპირებთ, არ არის გამორიცხული, რომ უცხოურს აჯობოს კიდეც, მაგრამ ამას წინასწარი გამოცდა, ანუ ქარხნის ტექნოლოგთან სვიის გარკვეული რაოდენობის მიტანა და ტექნოლოგიაში ჩართვა სჭირდება. მხოლოდ ამის შემდეგ შეგიძლიათ ხელშეკრულება გააფორმოთ ქარხანასთან. ამის გარეშე არ გირჩევთ, ხელი მოჰკიდოთ სვიის გაშენებას.
სვიას აშენებენ კალმებით, რომლებსაც წინასწარ სანერგეებში აფესვიანებენ და მეორე წლის ადრე გაზაფხულზე რგავენ მუდმივ ადგილას ერთმანეთისაგან 1 მეტრის დაცილებით და 2,25 მ რიგთაშორისებში. ერთ ჰექტარზე დაახლოებით საჭიროა 4400 ნერგი. ზაფხულში რიგთაშორისებს აფხვიერებენ, შეაქვთ სასუქები, რწყავენ. როგორც კი ნარგავები 60-90 სმ-ს მიაღწევს, გაჰყავთ მავთულის ან კანაფის საყრდენზე. დარგვიდან პირველივე წელს იძლევა მოსავალს, მაგრამ სრულმოსავლიანია მეორე წლიდან.
მოსავალს იღებენ, როცა გირჩები მომწვანო-ოქროსფერი გახდება. კრეფენ ხელით ან სპეციალური მანქანით, აშრობენ საშრობებში, არა უმეტეს 13% ტენიანობამდე.
ფესურები ძლებს 15-20 წელს, ზოგჯერ მეტსაც, რა თქმა უნდა, თუ ექნება შესაბამისი პირობები. მოითხოვს ნოყიერ, აზოტით მდიდარ ნიადაგს. ტენის მოყვარულია. სვიის გასაშენებლად ოპტიმალური პირობებია მდინარეთა ნაპირებზე.
– რა იწვევს ღვინის გასქელება-გალორწოიანებას და რა ეშველება ასეთ ღვინოს?
– წინასწარ შემიძლია მოგახსენოთ, რომ გალორწოიანებული ღვინის გამოსწორების გზები არ არსებობს, შეიძლება მხოლოდ პროცესის შეჩერება, რისთვისაც გამოიყენება გოგირდის შემცველი კალიუმის ბისულფატი. ეს ნივთიერება უნდა გახსნათ ღვინოში –10გ – 100 ლიტრ ღვინოზე.
გალორწოიანების მიზეზი ღვინის შესანახი ჭურჭლის უსუფთაობაა. ცუდად გარეცხილ ჭურჭელში მოთავსებულ ღვინოში იბუდებენ გალორწოიანების გამომწვევი ბაქტერიები. ეს დაავადება ძირითადად ვრცელდება დაბალალკოჰოლიან და დაბალი მჟავიანობის შემცველ ღვინოში.
გალორწოიანების თავიდან ასაცილებლად, ჭურჭელი უნდა გარეცხოთ ზედმიწევნით კარგად და ღვინის ჩასხმამდე შიგ დააბოლოთ გოგირდი.
კალიუმის ბისულფატის შეძენა შეგიძლიათ თამარაშვილის ქუჩის #17-ში.
– თუ შეიძლება მიპასუხეთ, ოზურგეთში, სოფელ მთისპირში, დაკრეფილი ადესა არის თუ არა ფრანგული წარმოშობის?
– სოფელ მთისპირში კი არა, პარიზში მოკრეფილი ადესაც არ გახლავთ ფრანგული ჯიში. იგი ამერიკულია და მისი ნამდვილი სახელი `იზაბელაა~.
– თუ შეიძლება გვასწავლეთ, როგორ შევფუთოთ პალმა ზამთარში სოფლის პირობებში?
– პალმის შესაფუთად სიმინდის ფუჩეჩიც შეგიძლიათ გამოიყენოთ, ირგვლივ შემოურიგეთ 2-3 რიგად და კანაფი შემოახვიეთ. თუ პალმა დასავლეთ საქართველოში გიდგათ, საერთოდ არ უნდა შეფუთვა. პალმები თბილისის პირობებშიც შესანიშნავად გრძნობენ თავს.
– არის თუ არა უწამლი ვაზის ყურძენი შხამის შემცველი?
– არც ერთი ჯიშის ვაზი, უწამლი თუ შეწამლული, შხამიან ნაყოფს არ ისხამს. რაც შეეხება ჯანმრთელობისთვის მავნე ჯიშებს, ასეთი ყურძნის ჯიში საქართველოში არ არსებობს.
კომუნისტების დროს მიზანმიმართულად კრძალავდნენ უწამლი ვაზის გამრავლებას, რათა ისეთი ძვირფასი ჯიშების ადგილი არ დაეკავებინათ, როგორიც გახლავთ: რქაწითელი, საფერავი, მწვანე და ა.შ. იმასაც გეტყვით, რომ უწამლი ჯიშების ყურძენი ხარისხით ახლოსაც ვერ მოვა ჩვენში დამკვიდრებულ ჯიშებთან.
– როგორ მოვაშენოთ ფიჭვი?
– ფიჭვის თესლით მოშენება კეთილშობილური, მამულიშვილური საქმეა – არც ადვილი და არც ისე ძნელია, როგორც, ერთი შეხედვით, ჰგონია ადამიანს.
დათესვამდე, რა თქმა უნდა, თესლის მოპოვებაზე უნდა იზრუნოთ და აუცილებელია იცოდეთ, რომ ფიჭვის გირჩები შემოდგომით მწიფდება, ხოლო მათგან თესლის დაბნევა მეორე წლის გაზაფხულზე იწყება. იმისათვის, რომ საქმე დააჩქაროთ და საკმაო რაოდენობით თესლი მოიპოვოთ, გირჩები მთელ სიგრძეზე გაბურღეთ და მზეზე დაყარეთ (ბრეზენტზე ან პოლიეთილენზე გაშალეთ). გირჩები იხსნება და საღ-სალამათი, სუფთა თესლი იყრება საფენზე.
თესლის აღმოცენების უნარი 90%-ზე მეტია. ითესება როგორც გაზაფხულზე, ისე შემოდგომით, ყინვების დადგომამდე 2-3 კვირით ადრე. თესვის ნორმაა 1 გრძივ მეტრზე 5გ, ჩათესვის სიღრმე 1-2 სმ. ყველაზე ხელსაყრელია მწკრივებში თესვა, მწკრივებს შორის მანძილი ჩვეულებრივ 20 სმ-ია.
დაწვრილებითი ცნობები ამის თაობაზე შეგიძლიათ ამოიკითხოთ მეტყევეობის სახელმძღვანელოში; ავტორები: ვ.დარახველიძე, პ.მეტრეველი, ლ.ჩიხლაძე. გამომცემლობა „განათლება“, 1981წ.
– როდის შეიძლება თხილის, კერძოდ ბერძნულას ჯიშის, დარგვა?
– თხილის დარგვის საუკეთესო პერიოდია შემოდგომა-ზამთარი, სანამ ყინვები დაიწყება. პლანტაციის გასაშენებლად ჯობია წინასწარ გამოყვანილი, 3-წლიანი ნერგების დარგვა. სტანდარტული ნერგების გამოსაყვანად ფესვის ამონაყარებს აცლიან და ზრდიან სანერგეში, სადაც კარგად უვითარდება ფესვთა სისტემა – 40-50 სმ დიამეტრის და 50სმ-მდე 3-4 ამონაყარით.
დარგვის წინ ფესვებს ავლებენ ნაკელისა და თიხის ემულსიაში (წყალხსნარში: 1 წილი ნაკელი და 1 წილი თიხა). ყოველ ორმოში შეაქვთ 10კგ გადამწვარი ნაკელი, 300გ სუპერფოსფატი და 150 გ აზოტი, რომელსაც წინასწარ ურევენ ნიადაგის ზედა ფენიდან ამოყრილ მიწას. ნარევის ნაწილს ყრიან ორმოს ფსკერზე, ნაწილს კი უყრიან დარგვის დროს. დარგვის შემდეგ აუცილებლად რწყავენ, რაც იძლევა გახარების 100%-იან გარანტიას.
თხილის დარგვის პერიოდს ჯიშთან არავითარი კავშირი არა აქვს!
– რატომ არ იძლევა მცენარე ნაყოფს?
– ხდება ხოლმე, რომ მიუხედავად მოვლა-პატრონობისა, დეკორატიული და ნაყოფის მომცემი მცენარეები ნაყოფს არ იძლევა, თუმცა, დიდი ხანია, უნდა მოისხას. საქმე ისაა, რომ მცენარეთა შორისაც არსებობს სქესი. თუ მცენარეს შესაბამისი სქესის პარტნიორი არ გააჩნია, ის ნაყოფს ვერ განივითარებს. ასეთ მცენარეებს ორსახლიანს უწოდებენ; პარტნიორის გარეშე უნაყოფოდ არსებობს და ბერდება სვია, ქაცვი, კივი, იფანი და სხვ. ნორმალური დამტვერვისათვის 4-6 მდედრობითი სქესის მცენარისთვის საკმარისია 1მამრობითი.
– როგორ ვებრძოლოთ ლოკოკინას, რომელიც მინადგურებს ბოსტნეულსა და სხვა მცენარეებს?
– ლოკოკინა, რომელმაც ბოსტანი გაგინადგურათ, სინამდვილეში გახლავთ ლოქორა (ლოფორთქინა). ყოფილი სსრკ-ის ტერიტორიაზე 100-მდე სახეობის ლოქორა დაღოღავს. ამ საზიზღარ მოლუსკს მოსწონს ნესტიანი ადგილები და მასობრივად მრავლდება წვიმიან ამინდში. მისი სიგრძე სახეობის მიხედვით 3 მმ-დან 15სმ-მდეა. აზიანებს მინდვრის მრავალ კულტურას, ბოსტნეულს, ბაღჩეულს და ა.შ.
ლოქორასთან ბრძოლის მთავარი ღონისძიებაა ნაკვეთის გასუფთავება სარეველებისაგან, რომლებშიც ლოქორა მთელი დღის განმავლობაში აფარებს თავს. მეორე ღონისძიებაა ადრე გაზაფხულზე ან გვიან შემოდგომით ნიადაგის დაბარვა. ღამის საათებში, როცა ლოფორთქინები საკვებად გამოდიან, თქვენს ნაკვეთს უნდა მოაფრქვიოთ ახალჩამქრალი კირის პუდრი (100 მ2-ზე 2-3 კგ). ეფრქვევა ორჯერ 10-15 წუთის ინტერვალით.
პატარა ნაკვეთებში ლოქორას მნიშვნელოვანი რაოდენობის დაჭერა შეიძლება: ფიცრების, სველი ჩვრების, ლინოლეუმის, რეზინის ნაჭრების დაფენითაც, რომელთა ქვეშაც ისინი იყრიან თავს. დაჭერილ ლოფორთქინებს სიამოვნებით მიირთმევენ შინაური ფრინველები. თუ არ შეჭამენ, დააყარეთ მარილი და დაიხოცებიან.
– გთხოვთ, განგვიმარტოთ, რა შეიძლება იყოს ღვინის დუღილის შეფერხების მიზეზი?
– დუღილის შეფერხებას ხშირ შემთხვევაში იწვევს მაღალი შაქრიანობა ან დაბალი ტემპერატურა. თუ ოდნავ მაინც დუღს, აუცილებლად დადუღდება, ოღონდ დუღილი დიდხანს გაგრძელდება. ამ შემთხვევაში გამოიყენეთ კულტურული საფუარი, რომელიც ნებისმიერ ღვინის სახლს, ღვინის ქარხანას აქვს. კულტურული საფუარი დააჩქარებს დუღილს და უფრო მალეც დაიწმინდება. რამდენ ლიტრში რამდენი საფუარი უნდა გახსნათ, ადგილზე გასწავლიან.
– შარშან გაზაფხულზე გამრავლების მიზნით მიწაში ჩავრგე ბროწეულის ერთწლიანი ტოტები და ვაზის ყლორტები. ყველამ კარგად გაიხარა. მოხდებოდა თუ არა ერთი წლის განმავლობაში მათი დაფესვიანება და შეიძლება თუ არა წელს, გაზაფხულზე, მათი გადარგვა დანიშნულების ადგილას?
– ბროწეულისა და ვაზის კალმების დაფესვიანებას ერთ სეზონზე მეტი არ სჭირდება. ამოთხარეთ და გადარგეთ მუდმივ ადგილას. ყველა ვაზი გასხალით 2 კვირტზე, ბროწეულის ნაზარდს წააჭერით დაახლოებით 1/3.
– გთხოვთ, გვაცნობოთ, რა დაავადებები აწუხებს კურდღელს (ბაჭიებს), რაც იწვევს მის დაღუპვას; როგორ ავიცილოთ თავიდან?
რა სახის საკვები უნდა ვაჭამოთ (მათ შორის, თუ შეიძლება სოია, აბზინდა და სხვა სახის ბალახეული)?
– კარგი საქმე გაქვთ ჩაფიქრებული. ბოცვრების გამრავლება მეტად მოგებიანია, ოჯახისა და ნაწილობრივ ქვეყნისთვისაც ძალიან კარგი საქმეა, მაგრამ ამ საქმიანობას პრობლემებიც ახლავს.
ბოცვერი ავადდება 10 გადამდები და 6 არაგადამდები, მაგრამ სახიფათო დაავადებით. ძირითადი გადამდები ვირუსული დაავადებებია: მიქსომატოზი, ინფექციური სტომატიტი, ინფექციური რინიტი (გადამდები სურდო); პასტერელეზი, სტაფილოკოკოზი – ორივე მიკრობული დაავადებაა; მკრეჭავი ლიქენი (სოკოვანია), კორციდიოზი, პასალუროზი (ჭიები), სარკოპტოზი (ქეცი) და ცალკე ყურის ქეცი – ორივე სახის ქეცს იწვევს ტკიპა.
არაგადამდები დაავადებებია: კუჭისა და ნაწლავების შებერვა, გაუვალობა, გაცივებით გამოწვეული ავადმყოფობები: სურდო, ბრონქიტი, ფილტვების ანთება და რაქიტი.
ძალიან დიდი სიფრთხილეა საჭირო ცხოველების გამოკვების დროსაც. ბუნებაში, გარდა ძვირფასი საკვები ბალახებისა – ძიძო, თაგვის ცერცველა, მატკვარცანა, ბაბუაწვერა, მრავალძარღვა, ბალბა, სამყურა, იონჯა, ჭინჭარი და ა.შ., იზრდება შხამიანი მცენარეებიც: ბაია, ქრისტესისხლა, მინდვრის მდოგვი, ბოლოკა, ლემა, ლენცოფა, შხამა და ა.შ. ამ მცენარეების საკვებ მცენარეებთან შერევით დიდ უსიამოვნებას წააწყდებით. თქვენ წარმოიდგინეთ, სუფრის ჭარხალი და გაღივებული კარტოფილიც კი ბოცვრებისთვის მომაკვდინებელია.
ამიტომ გირჩევთ, ჯერ კარგად გაერკვიეთ ბოცვრების მოვლაში და მერე მოჰკიდეთ ხელი ამ საქმეს. არსებობს რუსულ ენაზე შედგენილი სახელმძღვანელო: „Все о кроликах“, სადაც დაწვრილებით აღწერილია ყველა საკითხი.
უპრიანი იქნება, თუ დაუკავშირდებით მებოცვრეობაში მომუშავე პრაქტიკოს ადამიანებს.
– როდის უნდა მოიხნას მიწა სხვადასხვა კულტურისათვის? რა უხვმოსავლიანი თესლები არსებობს? რა რაზე შეიძლება დაიმყნოს და რა დროს?
– მიწა როდის უნდა მოიხნას, ან როდის დაიბაროს, ამის შესახებ ცნობები მრავალჯერ გამოვაქვეყნეთ. მიუხედავად ამისა, გაცნობებთ, რომ მოხვნა-დაბარვა შეიძლება შემოდგომით და გაზაფხულზე. შემოდგომით მოხნული ჯობია იმიტომ, რომ შემოდგომა-ზამთრის განმავლობაში ნიადაგი კარგად იჟღინთება ნალექებით და ყინვის ზემოქმედებით ბელტი კარგად იშლება. გარდა ამისა, ნიადაგში არსებული მავნებლები ნადგურდება, როგორც დაბალი ტემპერატურის გამო, ასევე ფრინველების საშუალებით.
რაც შეეხება საძირეებს, ვაშლის საძირეებია: მაჟალო, ხომანდული, დუსენი და პარადისი (ჯუჯა და ნახევრად ჯუჯა ვაშლის ჯიშებია); მსხლისა – პანტა, კომში, ბერყენა; ბლისა – ბალამწარა; ალუბლისა – ალუბალი და ბალღოჯი; ატმისა – ნუში, ატმის კულტურული ჯიში და ტყემალი; ლიმონის, მანდარინის და ფორთოხლის – ტრიფოლიატი და ბიგარდია. გარგარის საძირეა – ჭერამი და ტყემალი; ზღმარტლი იმყნობა – გარეულ ზღმარტლსა და ყველანაირ კომშზე.
თესლებისა და სამკურნალო საშუალებათა თაობაზე მიაკითხეთ მემამულეთა კავშირს.
– სამი წლის წინ დავრგეთ უკვე კოკრებიანი აზალია, რომელმაც მშვენივრად იხარა და იყვავილა. მას შემდეგ აღარ ყვავის. იქნებ რაღაცას სწორად არ ვაკეთებთ. რატომ არ ყვავის იელი?
– აზალია იელის რუსული შესატყვისია. გვარის ლათინური სახელწოდებაა როდოდენდრონი, რაც ვარდის ხეს ნიშნავს. მსოფლიოში 600-ზე მეტი სახეობაა, მათ შორის 100 სახეობამდე კულტივირებულია. ლიტერატურული მონაცემების მიხედვით ყველა სახეობა შხამიანია. საუკეთესო ნიადაგი იელისათვის კარგი დრენაჟის (წყალგამტარობის) მქონე მჟავე ნიადაგია. კარგად ხარობს დაჩრდილულ ადგილებში. მრავლდება თესლით, კალმით, გადაწვენით და, რა თქმა უნდა, ბუჩქის მთლიანად გადარგვით.
საქართველოში სულ 5 სახეობის იელია: ყვითელი იელი, უნგერნის იელი, შქერი (ანუ პონტის იელი), კავკასიური იელი, ანუ დეკა, და სმირნოვის იელი. ყველა სახეობა მაღალი მთისაა.
საინტერესოა, რომელი სახეობა გადარგეთ და თანაც კოკრების ფაზაში. შესაძლებელია, კოკრების ფაზაში მყოფმა მცენარემ კი იყვავილოს, მაგრამ იმავე წელიწადს გახმეს კიდეც! თუ თქვენი მცენარე სამი წლის განმავლობაში კარგად არის, გადარგეთ ჩრდილში და შეიძლება მოხდეს სასწაული და აყვავდეს. საოცრებაა, როცა ალპური და სუბალპური ზონის მცენარე ბარში გაიხარებს და თანაც ყველა თვისებას შეინარჩუნებს.
თუ თქვენი მცენარე კულტურაშია გამოყვანილი, შეიძლება იყვავილოს, ოღონდ ჩრდილში გადარგვა მაინც მოგიწევთ.
– ხეხილის ბაღში ვაშლისა და მსხლის ნარგავებზე შევამჩნიე ნაცრისფერი და ყვითელი ფერის წარმონაქმნები, რომლებიც ადვილად იფხიკება. რა დაავადებაა ეს და როგორ ვებრძოლოთ?
– ხეხილის ბაღში შტამბსა და ძირითად ტოტებზე ჩნდება ლიქენები. ამის საწინააღმდეგოდ დაავადებული ადგილები დაასველეთ, ჩამოფხიკეთ და შეათეთრეთ კირის რძით. კარგია, თუ შეთეთრებამდე შეასხურებთ რკინის შაბიამნის ხსნარს (300-500გ 10ლ წყალზე).
– შველის თუ არა ლობიოს ქილაში ჩაყრა და პლასტმასის სახურავის დახურვა?
– რა თქმა უნდა, შველის, თუ არ გინდათ, რომ გაზაფხულზე გამოჩეკილი ხოჭოები ქილის გარეთ გამოვიდნენ. საქმე ისაა, რომ ლობიოს მემარცვლიას ხოჭო ბოსტანში ჩნდება ყვავილობის პერიოდში, იკვებება გვირგვინის ფურცლებით, ყვავილის მტვრით და, როგორც კი პარკები გამოინასკვება, დედალი ხოჭოები მასზე დებენ კვერცხებს, გამოჩეკილი მატლები ძვრებიან მარცვალში და შიგ გადიან ჭუპრობის ფაზას. ამ პერიოდში ისინი ხრავენ მარცვლის გულს და მის ადგილას რჩება თხელი აპკი, რომლის გარღვევაც არ უჭირს ზრდასრულ ხოჭოს. ასე რომ, ხოჭო ჭუპრის სახით უკვე ზის მარცვალში და მას პლასტმასის სახურავის დაფარება არაფერს შველის.
სხვათა შორის, ამ უსიამოვნო მოვლენის ერთადერთი საშუალებაა ლობიოს მარცვლების გამორჩევისთანავე მათი დამდუღვრა ან წამოდუღება. ამ შემთხვევაში ჭუპრი იღუპება და, თავისთავად ცხადია, ვეღარც ხოჭო გამოფრინდება.
მემარცვლიასებრთა ოჯახი 900 სახეობით არის წარმოდგენილი და ფართოდაა გავრცელებული. ყოფილი საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე ამ ხეშეშფრთიანი მწერის 120 სახეობაზე მეტი გვხვდება. საქართველოში აღსანიშნავია ბარდის მემარცვლია, რომელიც დიდ ზიანს აყენებს ბარდის მოსავალს, და ლობიოს მემარცვლია. ეს უკანასკნელი ძირითადად გავრცელებულია დასავლეთ საქართველოში, ლაგოდეხის რაიონსა და ბარის სხვა ზონებში.
– როგორ მივიღოთ ოჯახის პირობებში ნუშის ზეთი და რძე?
– ოჯახის პირობებში ნუშის ზეთის დამზადება თითქმის შეუძლებელია, ვინაიდან ამისათვის საჭიროა დიდი სიმძლავრის წნეხი, რომლითაც ღუმელში წინასწარ გაცხელებულ ნუშის გულებს წნეხენ, ან ქიმიური რეაქტივები, რომლითაც ზემოქმედებენ დაქუცმაცებულ მასალაზე და ზეთის მიღების შემდეგ აორთქლებენ.
რაც შეეხება ნუშის რძეს, მისი მიღება ადვილია. კანგაცლილი ნუშის გულები დააქუცმაცეთ, დაასხით ანადუღარი თბილი წყალი და კარგად გასრისეთ რძის მიღებამდე (10 გრამ ნუშის გულს ესხმება 100მლ წყალი).
მიღებული რძე კარგად გაწურეთ რამდენიმე ფენა დოლბანდში („მარლაში“).
– იზრდება თუ არა ზეთისხილი აღმოსავლეთ საქართველოში და სად ვიშოვოთ ნერგი?
– საქართველოში ზეთისხილი რომ იზრდება და მოსავალსაც იძლევა, დანამდვილებით ვიცი. მისი ერთი ძირი თბილისის ერთ-ერთ სასაფლაოზე დგას და ყოველწლიურად მხმოიარობს. ეს იმის მაჩვენებელია, რომ აღმოსავლეთ საქართველოში მისი მოშენება შეიძლება. საერთოდ კი ზეთისხილი სუბტროპიკული კულტურაა.
როგორც დავადგინეთ, ზეთისხილის მცირე პლანტაცია არსებობს გურჯაანის სელექციური მიღწევების სადგურში.
– ვერსად მოვნახე და ვერ მივაგენი „იადიგარ დაუდიდან“ ამოკრებილ მცენარეებს (შენაერთებს). გთხოვთ, განგვიმარტოთ ტერმინები. სად შეიძლება მათი ნახვა?
– „კარაბადინი“, „იადიგარ დაუდი“, „უსწორო კარაბადინი“ და ა.შ. არ გახლავთ პოპულარული ლიტერატურა, რომელსაც სურვილისამებრ მოიხმარს მკითხველი, ეს შეუძლებელია, თუ რატომ, ახლავე მოგახსენებთ.
1. მუშკი, ანუ მუსკუსი, გახლავთ ცხოველური წარმოშობის სურნელოვანი ნივთიერება, რომელსაც მოიპოვებენ გარეული ცხოველების (კაბარგა, თახვი და ა.შ.) ჯირკვლებისგან.
2. ხოლინჯანი – გახლავთ სოინჯი.
3. აკარკარა, აყარყარა, აყრყარა – არის ქარქვეტას ფესვი.
4. ლახოსტაკი – სპილენძის ფერფლია, რომელიც კვერის ცემის დროს ცვივა.
5. დარიჩინი – ეს ყველაზე ცნობილი ხეა, რომელიც იზრდება ჩინეთში და იავაზე, გამოიყენება მისი ქერქი (დაფქული) – იყიდება ჩვენს მაღაზიებში.
6. დანგი – წონის ერთეულია და უდრის – 0,053 გრამს.
7. ნარგისი, ნარგიზი – იგულისხმება ნარცისუს, სპარსულად გულყვითელას ყვავილსაც ნიშნავს. ეს ცნობილი სამკურნალო კულტურული მცენარეა, მაგრამ თქვენ რომელი გჭირდებათ, ნარცისუსი თუ კალენდულა (გულყვითელა)?
ამდენად თავს ტყუილად ნუღარ შეიწუხებთ ზემოთ ჩამოთვლილი ტერმინების გაშიფვრით, ეს შეუძლებელია!
– ხშირად გამიგონია გამოთქმა, ღობე-ყორეს ედებიო, რაც იმას ნიშნავს, არაფერი გამოგივაო. მაგრამ მაინტერესებს, როგორ ამზადებენ ღობე-ყორეს და საქართველოს რომელ კუთხეში?
– ზოგიერთი ბუჩქოვანი მცენარე მთავარ ღეროს სუსტად ივითარებს (მაყვალი, ეკალა) და ვერ ქმნის მაღალ ცოცხალ ღობეს საყრდენის გარეშე. ამგვარ საყრდენად იყენებენ ყორეს. ასეთ ღობეს კი ღობე-ყორეს უწოდებენ, მის მოსაწყობად ჯერ შენდება ყორე, შემდეგ კი ყორის ძირში ირგვება ბუჩქოვანი მცენარეები.
ღობე-ყორეს ძირითადად ქვაღორღიან ადგილებში აკეთებენ, სადაც ქვის მოზიდვა საჭირო არ არის. ამგვარი ღობეების სიმრავლე შეინიშნება ძირითადად აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთში, სამცხე-ჯავახეთში.
– როგორ ამოვიცნოთ ბაზარში გენური ინჟინერიით მიღებული ბოსტნეული. იქნებ რაიმე სპეციფიკური ნიშანი არსებობს?
– სამწუხაროდ, გენური ინჟინერიით მოყვანილ ბოსტნეულს გარეგნული ნიშნებით ვერ გაარჩევთ ჩვეულებრივისგან. ამას მხოლოდ ლაბორატორიული გამოკვლევით ადგენენ. თუმცა კი ფრთხილი მყიდველი ძალიან დიდი ზომის კარტოფილის, პამიდვრის, ბადრიჯნის თუ სტაფილოს ყიდვისგან თავს შეიკავებს…
– ვცხოვრობ ლაგოდეხის რაიონში. შეიძლება თუ არა ჩვენთან ყვავილოვანი კომბოსტოს მოყვანა და, თუ შეიძლება, როგორ მოვუაროთ, რომ უხვი მოსავალი მივიღოთ.
– ლაგოდეხის რაიონი ყვავილოვანი კომბოსტოსთვის იდეალური ადგილია. მისი აგროტექნიკა ძირითადად ისეთივეა, როგორიც საადრეო თავიანი კომბოსტოსი. მოჰყავთ, აუცილებლად, ჩითილის მეთოდით. ჩითილი 30-45 დღისა უნდა იყოს. კვალსათბურებში გამოყვანილი ჩითილის დარგვა შეიძლება როგორც ზეადრეულ ვადებში, ისე ზამთრის პირზე (მაშინ იგი შემოვა აპრილ-მაისში). ჩითილები გამოჰყავთ როგორც ტორფ-ნეშომპალიან ქოთნებში, ისე ჩვეულებრივი წესით. თანაც, ჩითილი ისე მაგრად უნდა „დაირგოს“ (კარგად მიეტკეპნოს მიწა), რომ ფოთოლი ხელით ამოწევისას მოსწყდეს. ვეგეტაციის პერიოდში საჭიროა: ნიადაგის გაფხვიერება, მორწყვა, სარეველებსა და მავნებლებთან ბრძოლა, დამატებითი გამოკვება.
– დავთესე ლიმონი ქოთანში და აღმოცენდა. ახლა დაახლოებით 20 სმ-ია. ბაღში რომ გადავიტანო (შიდა ქართლში ვცხოვრობ), მომცემს თუ არა ნაყოფს და როგორ უნდა მოვუარო?
– თქვენ რომ გგონიათ, ქოთანში ლიმონს ზრდით, იგი არც მეტი, არც ნაკლები, ტრიფოლიატია, ანუ ლიმონის თესლნერგი. ტრიფოლიატი ციტრუსოვანი კულტურების რაიონებში გამოიყენება საძირედ ყინვაგამძლე ჯიშების გამოსაყვანად, აგრეთვე ცოცხალი ღობეების მოსაწყობად. სამწუხაროდ, ნამდვილი, ანუ ჯიშიანი, ლიმონის ნერგი ქართლში, ღია გრუნტში არ ივარგებს. თუ ძალიან გინდათ, რომ ლიმონი ოჯახში გქონდეთ, შეიძინეთ ქოთნებში დარგული ნამყენი, ოღონდ… ოთახის კულტურის სახით.
– იქნებ მიპასუხოთ, ზემო იმერეთის (საჩხერის რაიონი) პირობებში რომელი შეუწამლი ვაზის ჯიშის გაშენება ჯობია?
– თუ მაინცდამაინც ე. წ. უწამლი ჯიშის ვაზი გნებავთ, დარგეთ ყველაზე პოპულარული და ნაცადი – ადესა, ანუ იზაბელა. არც ძალიან ბევრი მოვლა უნდა და უხვ მოსავალსაც იძლევა.
– აუცილებელია თუ არა გავრეცხოთ ხილი ან ბოსტნეული, რომელიც ჩვენს ეზოშია მოკრეფილი? ამით ხომ ხილ-ბოსტნეული არომატს კარგავს…
– ვერ დაგეთანხმებით. თუ, ვთქვათ, თქვენს ნაკვეთში მოკრეფილი მარწყვის 4-5 მარცვალს გარეცხავთ (რაც უნდა ხასხასად გამოიყურებოდეს) და ნარეცხი წყლის წვეთს მიკროსკოპით დაათვალიერებთ, გამაოგნებელ შედეგს მიიღებთ. შეიძლება მასში აღმოაჩინოთ სხვადასხვა ჭიის რამდენიმე კვერცხი და ისეთი დაავადების გამომწვევი ბაქტერიები, როგორიცაა მუცლის ტიფი. ასე რომ, ხილი და ბოსტნეული აუცილებლად უნდა გაირეცხოს.
– მაინტერესებს ყველაფერი ვაშლატამას შესახებ, მათ შორის ისიც, თუ სად შეიძლება მისი ნერგის შეძენა.
– ვაშლატამა უბუსუსო ატმების ჯგუფის წარმომადგენელია. ცნობილია აგრეთვე ნექტარინის სახელით. საქართველოში არა აქვს სამრეწველო მნიშვნელობა. გვხვდება საკარმიდამო ნაკვეთებსა და საკოლექციო ნარგაობებში. ჯგუფი მოიცავს მრავალ ჯიშს. მრავლდება როგორც ჩვეულებრივი ატამი – მყნობით და კურკით. ნერგის შეძენა შეიძლება თბილისის ზღვაზე მდებარე სანერგეებში და ადრე გაზაფხულზე ნერგების ბაზრობაზე.
– ამბობენ, აბუსალათინს მწერი არ ეკარებაო, ამიტომაც მინდა, ჩემს ბაღშიც ვახარო. იქნებ გვითხრათ, სად შეიძლება ამ მცენარის ნერგის ან თესლის შეძენა?
– აბუსალათინის გამრავლება პრობლემა არ გახლავთ. მას დედაქალაქის გამწვანებაში, გაზონებზე ძალიან ხშირად შეხვდებით. თითოეული ძირი საკმაოდ ბევრ ნაყოფს ივითარებს (შესაბამისად, თესლს). არ შეიძლება თქვენს რაიონში ვინმეს ეზოში არ ედგას აბუსალათინი.
აბუსალათინი დღეს ძალზე პოპულარულია. ამიტომ შეგიძლიათ თესლი რომელიმე თქვენს ნაცნობს გამოართვათ, ვისაც ეზოში ეს კულტურა აქვს. თუმცა, მისი შეძენა ყვავილების მაღაზიაშიც შეგიძლიათ და ბაზრობაზეც, ყვავილების თესლით მოვაჭრეებთან.
– უხდება თუ არა გოგრას, პამიდორს და ლობიოს ძირზე მიწის შემოყრა და ხშირად გაფხვიერება?
– ნიადაგის გაფხვიერება ყველა კულტურისთვის აუცილებელია, ხოლო შემოყრა ესაჭიროება იმ მცენარეს, რომელსაც უნარი შესწევს დამატებითი ფესვების გამოღებისა. ასეთია პამიდორი და კარტოფილი. გაფხვიერება პირველი მორწყვის შემდეგ სასურველია ყველა კულტურისთვის. ამით ხელს ვუშლით ნიადაგში არსებული წყლის აორთქლებას.
– ამბობენ, თაფლით მკურნალობის არაერთი მეთოდი არსებობსო.
– ამ მეთოდს აპითერაპია ჰქვია და იგი არა მარტო თაფლით, არამედ მეფუტკრეობის პროდუქტებით მკურნალობას აერთიანებს. თაფლი გამოიყენება გაცივების დროს, შველის ბრონქიტს, თაფლის ინჰალაცია განსაკუთრებულ ეფექტს იძლევა ტუბერკულოზის მკურნალობისას.
– ამბობენ, ბროწეულს საერთოდ არ უნდა მორწყვაო. რამდენად სწორია ეს?
– ბროწეული მართალია გვალვაგამძლე კულტურაა, მაგრამ ეს როდი ნიშნავს, რომ მორწყვა არ სჭირდება. ამიტომ დააკვირდით მცენარეს და თვითონ მიხვდებით, სჭირდება თუ არა მორწყვა (ფოთლები თუ ხასხასა მუქი მწვანე ფერის არა აქვს, ე.ი. მას დახმარება, ანუ მორწყვა, უნდა).
– ეზოში ქოთნით მაქვს იორდასალამი (პიონი). მხოლოდ ერთხელ იყვავილა. აგერ უკვე მე-3 წელია, ყვავილი აღარ გამოაქვს. იქნებ მირჩიოთ, როგორ მოვუარო, როგორი პირობები უყვარს?
– იორდასალამს ქოთანი არ სჭირდება! დარგეთ პირდაპირ გრუნტში და ყოველწლიურად იყვავილებს, ოღონდ წყალი და სასუქი (ნაკელი) არ მოაკლოთ.
– საქართველოს სიმბოლო ვაზია. მაინტერესებს, რომელი მცენარეებია ამა თუ იმ ქვეყნის სიმბოლო?
– მართლაც, მრავალი ქვეყნის სიმბოლოა მცენარე. გერმანიაში ეს გახლავთ მუხა, ჰოლანდიაში – ტიტა, ჩინეთში – იორდასალამი, კანადაში – ნეკერჩხალი, იაპონიაში – ქრიზანთემა, საბერძნეთში – დაფნა, ინდოეთში – ლოტოსი, ეგვიპტეში – პაპირუსი…
– შარშან ჩვეულებრივი წესით დავაყენე ღვინო, მაგრამ რატომღაც ტკბილი გამოვიდა. რით ვუშველო, წელსაც რომ იგივე არ განმეორდეს?
– როგორც ჩანს, თქვენმა ღვინომ დუღილი შეწყვიტა ტემპერატურის დაცემის გამო. ამ შემთხვევაში შაქარი ვერ ასწრებს ბოლომდე დაშლას და ღვინო ინარჩუნებს სიტკბოს. არ არის გამორიცხული, რომ ჰაერის ტემპერატურის მომატებასთან ერთად ღვინოში დუღილის პროცესი განახლდეს. ამიტომ, მაშინვე სცადეთ ხელოვნურად, კულტურული საფუვრის საშუალებით, განაახლოთ დუღილი.
– მინდა დავთესო სოია. გთხოვთ, მიპასუხოთ, ეს კულტურა ნიადაგს ფიტავს თუ ანოყიერებს?
– ყველა სახის პარკოსანი მცენარე, მათ შორის სოია, ნიადაგს ამდიდრებს აზოტით. უფრო ხშირად სოიას თესავენ სიმინდთან და მზესუმზირასთან ერთად, რითაც მნიშვნელოვნად იზრდება ამ კულტურათა მოსავალი.
– იქნებ გვირჩიოთ, ბაღ-ბოსტანში რომელი მცენარე რომლის გვერდით დავრგოთ.
– ვენახში არ შეიძლება კომბოსტოს და ზოგიერთი ბაღჩეულის დარგვა. არ ვარგა ალუბლისა და გარგარის ხეების ერთად დარგვა, კომშთან მსხალი, ხოლო ბალთან მოცხარი არ ხარობს.
სოჭის, ცხენისწაბლას, აკაციის, იასამნისა და ვარდის ბუჩქის მახლობლად სხვა მცენარეებს უჭირთ ზრდა-განვითარება.
– ჩემს სახლთან ახლოს გაშენებულია კოლხური სურო, რომელიც კედლებზეც არის ამოსული. ვფიქრობ, რომ სურო შხამიანი მწერებისა და ქვეწარმავლების გავრცელებას შეუწყობს ხელს. როგორ მოვიქცე?
– სუროს დარგვით სიკეთის მეტი არაფერი `ემუქრება~ თქვენს კარ-მიდამოს. არც მწერები ბუდობენ მასზე მაინცდამაინც; რაც შეეხება ქვეწარმავლებს, ამ მცენარესთან მათ საერთო ნამდვილად არაფერი აქვთ.
– როგორ ხდება ხის სოკოს მოყვანა? სად შევიძინოთ მიცელიუმი? გვასწავლეთ, როგორ მოვუაროთ, ან მიგვითითეთ ლიტერატურა.
– ხის სოკოს მოყვანა საკმაოდ რთული პროცესია და მოითხოვს პროფესიონალურ ცოდნას. ამისთვის, სჯობს, მიაკითხოთ მემამულეთა კავშირს. მათ ექნებათ სპეციალური ლიტერატურა და საჭირო კონსულტაციასაც გაგიწევენ.
– გთხოვთ, მოკლედ მოგვითხროთ სატაცურის შესახებ.
– სატაცური შროშანისებრთა ოჯახის მრავალწლოვანი ბალახოვანი მცენარეა. პატარა ყვავილები აქვს, ნაყოფი – წითელი, წვრილი, სფეროსებრი კენკრაა. ევროპაში, აზიასა და აფრიკაში მისი 300-მდე სახეობაა გავრცელებული, საქართველოში – მხოლოდ სამი. სატაცურისგან გაზაფხულზე გემრიელ კერძებს ამზადებენ დიასახლისები.
– რას ურჩევდით დამწყებ მეფუტკრეს, თუ სერიოზულად სურს მოჰკიდოს ამ საქმეს ხელი?
– დამწყებ მეფუტკრეს ვურჩევ, მიაკითხოს მეფუტკრეობის საზოგადოებას, სადაც საშუალება ექნება, შეიძინოს ყველა სახის ინვენტარი, ლიტერატურა და მიიღოს კონსულტაცია მეფუტკრეებისაგან.
– არსებობს თუ არა რაიმე წამალი (როგორც მღრღნელების საწინააღმდეგოდ) ქვეწარმავლების გასანადგურებლად?
– ქვეწარმავლებში თქვენ ალბათ გულისხმობთ გველს, რომელსაც არ ანადგურებენ, ამიტომაც ასეთი საშუალება არ არსებობს. თუ თქვენ ახლომახლო დაიდო ბინა და შეგაშინათ, გოგირდი დააბოლეთ, ის აუცილებლად მოსცილდება იქაურობას.
ცნობისათვის: საქართველოში არსებობს 21 სახეობის გველი, რომელთაგან მხოლოდ 4 სახეობაა შხამიანი: გიურზა და სამი სახეობის გველგესლა – კავკასიური, ველის, ცხვირრქოსანა.
თუ მოერიდებით, ფეხს არ დაადგამთ ან სხვანაირად არ გააღიზიანებთ, ადამიანს არ ერჩიან. შხამი მათი თავდაცვის საშუალებაა!
– მინდა ვარდების გახარება დაკალმებით (თქვენ მიერ აღწერილი მეთოდით), მაგრამ არ ვიცი, სად შეიძლება ვიშოვოთ ნიადაგისთვის საჭირო მასალა (გადამწვარი ნაკელი, ტორფი). იქნებ მითხრათ კონკრეტული მისამართი.
– გადამწვარი ნაკელის შოვნა შეიძლება თბილისის შემოგარენის ნებისმიერ სოფელში: გლდანი, ლისი, ოქროყანა, შინდისი, ტაბახმელა და ა.შ. ტორფი მოიკითხეთ მემამულეთა კავშირში.
– ქლიავსა და ალუჩას გაუჩნდა თეთრი მკვრივი ფისივით ნივთიერება. ხემ ფოთლები დაყარა. როგორ შეიძლება ვუმკურნალო?
გაზაფხულზე ერთი ადგილიდან მეორეზე გადავრგე ვაშლის ხე, რომელიც 3 წლისაა. სექტემბერში გაუყვითლდა წვეროები, ფოთლები. რისი ბრალი შეიძლება იყოს?
– აღწერის მიხედვით, თქვენს ქლიავსა და ალუჩას დაემართა კურკოვანებისთვის დამახასიათებელი დაავადება გომოზი, ანუ წებოსდენა. ამის მიზეზი სხვადასხვაა: მოყინვა, ყინვის გამო ხის ქერქის დაზიანება, მზით გამოწვეული დამწვრობა ან სოკოვანი დაავადებები.
დიდი მნიშვნელობა აქვს ბაღში ყველა აგროღონისძიების დროულად და ხარისხიანად ჩატარებას. სხვლის დროს მიყენებული ჭრილობები აუცილებლად უნდა დაამუშაოთ ბაღის მალამოთი. უკვე დაავადებულ ხეებს მოაცილეთ წებო, დაამუშავეთ 1%-იანი შაბიამნის ხსნარით (10 ლ წყალზე 100 გ შაბიამანი და 100 გ კირი) და ამის შემდეგ 5-10 წუთის ინტერვალებით 2-3-ჯერ წაუსვით მჟაუნას ახალი ფოთლები, ხოლო შემდეგ ბაღის მალამო.
– როგორ დავამზადოთ სილოსი?
– სილოსი საუკეთესო საკვებია ყველა სასოფლო-სამეურნეო ცხოველისათვის. სილოსით კვება აუმჯობესებს საკვების მონელებას, ხელს უწყობს უხეში საკვების უკეთ შეთვისებას, რის გამოც ღირს თავის შეწუხება მის დასამზადებლად.
სილოსსათავსებს აშენებენ არხების, ორმოებისა და კოშკების სახით. ყველაზე მოხერხებული და მემამულისათვის ხელმისაწვდომი გახლავთ არხი, რომლის გათხრაც შეიძლება ექსკავატორით. კედლები და იატაკი უნდა გაკეთდეს ბეტონის, ისე, რომ წვენმა არ გაჟონოს. არხი ითხრება შემაღლებულ ადგილას, რომ გრუნტის წყალი არ მისწვდეს სასილოსეს ფსკერს. იქ, სადაც გრუნტის წყლები ახლოა ნიადაგის ზედა ფენებთან, უმჯობესია, მიწისზედა ტიპის საცავის გაკეთება. მისი ზომები დამოკიდებულია შესანახი მასალის რაოდენობაზე. ნედლეულის მიხედვით განასხვავებენ: სიმინდის (მიწისზედა ნაწილი), კარტოფილის, მზესუმზირას (მიწისზედა ნაწილი), ცერცველა-შვრიის მწვანე მასას და სხვ. როგორც წესი, სილოსი მაგრად იტკეპნება, რის შემდეგაც ჰერმეტულობის დასაცავად ზედაპირზე აფარებენ სინთეზური მასალისაგან (სქელი პოლიეთილენისგან) დამზადებულ აპკს, შემდეგ, გაყინვის თავიდან ასაცილებლად, აყრიან ნამჯას და ხის სახურავს უკეთებენ.
სილოსის საკვები ღირებულება დამოკიდებულია მცენარის სახეობაზე, გათიბვის მომენტში მცენარის განვითარების ფაზაზე, დამზადების ტექნოლოგიასა და შენახვის პირობებზე. კარგი სილოსი ღია მწვანე ან მოყვითალოა, ძლიერ ჩახურებული – მუქი ყავისფერია, დამჟავებული კომბოსტოს სუნი აქვს. კარგი სილოსი სტრუქტურულად ფაშარი უნდა იყოს, თუ იგლისება – გაფუჭებულია.
სილოსი განსაკუთრებით ძვირფასი საკვებია ზამთრის პერიოდში, რადგან შემცველობით ახლოს დგას სასილოსე მცენარეების ქიმიურ შემცველობასთან. სხვათა შორის, გვალვიან რაიონებში, როცა ველ-მინდვრები გადახრუკულია, საქონელი დიდი სიამოვნებით მიირთმევს სილოსს ზაფხულობითაც.
ლიმონი კასრში – ლიმონის ბუჩქი ციტრუსებიდან ერთადერთია, რომელიც ოთახის პირობებში კარგად ხარობს და მოსავალსაც იძლევა.
წყარო: ნიკოლოზ იოსებიძე, ყველაფერი საოჯახო მეურნეობის შესახებ (გამომცემლობა პალიტრა L)
მასალის გამოყენების პირობები
